Tác giả: Dr Hoan

Ibuprofen – Thuốc hạ sốt, giảm đau kẻ thù của gan

Dr Hoan

Một nghiên cứu trên chuột về ảnh hưởng của thuốc Ibuprofen mới đây đưa ra kết luận thuốc có thể ảnh hưởng đến chức năng gan.

1.Thuốc Ibuprofen là gì?

Ibuprofen là thuốc kháng viêm, giảm đau không steroid (NSAID) phổ biến. Tại Việt Nam, thuốc có các tên biệt dược như Ibuprofen, Mofen, Alaxan…

Mọi người thường dùng trong các trường hợp sốt, cảm cúm, đau đầu, đau răng, đau cơ xương khớp.

Hiện nay, các nhà nghiên cứu tại Đại học California đã nghiên cứu ảnh hưởng của thuốc đến chức năng gan của chuột. Tiến sĩ Davis cho rằng tác dụng phụ của ibuprofen đối với chức năng gan có thể nghiêm trọng hơn so với dự đoán ban đầu. Họ giải thích rằng: “Gan đóng một vai trò quan trọng trong chuyển hóa năng lượng từ các chất glucose, lipid và axit amin cần thiết để duy trì cân bằng nội môi của toàn bộ cơ thể. Ngoài ra gan có một chức năng quan trọng không kém đó là  xử lý các chất mà chúng ta tiêu thụ như thức ăn hay thuốc. Do đó, thuốc có thể có những tác dụng không mong muốn đối với gan.

 2.Những tác động khác nhau đối với nam giới và nữ giới

Để xác định tác động của ibuprofen gây ra các vấn đề về gan, các nhà nghiên cứu cho chuột uống ibuprofen với hàm lượng khoảng 486 mg/ngày (tương đương với hàm lượng cho người trưởng thành trong 1 ngày) kéo dài trong 1 tuần.

Vào ngày cuối cùng của nghiên cứu, nhà nghiên cứu đã sử dụng phương pháp đo khối phổ – một bộ kỹ thuật cho phép các nhà khoa học thiết lập tỷ lệ và loại hóa chất có trong mẫu chuột thí nghiệm ở bất kỳ thời điểm nào. Để đánh giá tác động của ibuprofen đối với tế bào gan của chuột.

Đồng tác giả trong nghiên cứu này, Giáo sư Aldrin Gomes cho biết: “Chúng tôi phát hiện ibuprofen gây ra biến đổi protein trong gan so với lý thuyết. Các biến đổi này phụ thuộc vào giới tính của chuột. Trong gan của chuột đực, các nhà nghiên cứu đã quan sát thấy những thay đổi ít nhất 34 con đường chuyển hóa chất, bao gồm con đường chuyển hóa giúp điều hòa một số chất thiết yếu của cơ thể như axit amin, hormone, vitamin và giải phóng oxy phản ứng và hydrogen peroxide trong tế bào. Các nhà nghiên cứu giải thích khi chức năng gan suy giảm, hydrogen peroxide có thể làm biến đổi protein và gây tổn thương tế bào trong gan. Có thể gây ra tình trạng viêm cấp tính hoặc suy gan.

Trong khi đó ở chuột cái, ibuprofen làm tăng hoạt động của cytochrom P450s, một loại enzym góp phần phân hủy thuốc – đào thải thuốc nhanh hơn.

Dựa trên kết quả nghiên cứu, Nhà nghiên cứu khuyên mọi người nên dùng ibuprofen một cách thận trọng – đảm bảo không dùng nhiều hơn liều lượng được khuyến cáo và lý tưởng nhất là hạn chế sử dụng thuốc nếu các triệu chứng ở mức độ nhẹ.

“Không có loại thuốc nào là hoàn hảo, vì tất cả các loại thuốc đều có tác dụng phụ. Tuy nhiên, nhiều loại thuốc thường được sử dụng, như ibuprofen, đang bị lạm dụng khi các triệu chứng ở mức độ nhẹ”.

Hơn nữa, nhóm nghiên cứu nhấn mạnh cần phải nghiên cứu thêm về ảnh hưởng của thuốc ở nam giới so với nữ giới, vì có thể có sự khác biệt chính trong quá trình trao đổi chất giữa hai giới. Như vậy đối với nam giới cần lưu ý hơn khi sử dụng thuốc Ibuprofen.

Nếu quý vị có câu hỏi hay cần tư vấn về cách sử dụng, dự phòng tác hại của thuốc trên gan hãy liên hệ với đội ngũ Bác sĩ Online để được tư vấn trực tiếp.

béo bụng

Mối liên quan giữa chỉ số BMI và bệnh lý gan

Dr Hoan

Một nghiên cứu gần đây cung cấp thêm bằng chứng về mối liên hệ giữa chỉ số khối cơ thể (BMI) cao khi còn trẻ và nguy cơ mắc bệnh gan trong tương lai. Các nhà khoa học khuyên nên có các can thiệp sớm hơn và sàng lọc các yếu tố mắc bệnh cho những người có nguy cơ.

Chỉ số BMI (Body Mass Index) hay chỉ số khối lượng cơ thể. Dựa vào chỉ số BMI của một người có thể biết được người đó béo, gầy hay có cân nặng lý tưởng.

Công thức tính chỉ số BMI tương đối đơn giản, chỉ dựa vào 2 chỉ số là chiều cao và cân nặng:

BMI = Cân nặng / [(Chiều cao)x(Chiều cao)]

Trong đó, chiều cao tính bằng m và cân nặng tính bằng kg.

Chỉ số BMI không áp dụng cho phụ nữ có thai, vận động viên, người tập thể hình.

Phân loại Chỉ số BMI
Gầy (thiếu cân) < 18.5
Bình thường 18.5 – 22.99
Thừa cân 23 – 24.9
Béo phì độ 1 25-30
Béo phì độ 2 > 30

Theo thống kê tỷ lệ béo phì đang gia tăng trên toàn cầu. Dự đoán có tới 1 tỷ người sẽ bị xếp vào loại béo phì vào năm 2030.

Hiện tại, ở một số bang của Mỹ, hơn 35% dân số bị béo phì. Béo phì gây ra một loạt các hậu quả xấu đến sức khỏe, bao gồm mỡ máu, bệnh tim mạch, bệnh tiểu đường, ung thư và một số bệnh viêm xương khớp.

Những năm gần đây, các nhà nghiên cứu đã phát hiện có mối liên hệ giữa tình trạng béo phì ở những người trẻ và bệnh gan sẽ mắc trong tương lai. Các bệnh gan này bao gồm viêm gan B và C mãn tính, bệnh viêm gan không do rượu.

1. Mối liên hệ giữa bệnh gan và chỉ số BMI

Các nghiên cứu gần đây cho thấy chỉ số BMI cao ở nam giới tuổi vị thành niên có liên quan đến việc tăng nguy cơ tử vong hoặc tăng tỷ lệ nhập viện do bệnh gan giai đoạn cuối ở tương lai.

Một nghiên cứu của Tiến sĩ Hannes Hagström, thuộc Trung tâm Bệnh tiêu hóa tại Bệnh viện Đại học Karolinska ở Thụy Điển, nghiên cứu dữ liệu của 1,2 triệu người đàn ông Thụy Điển nhập ngũ từ năm 1969 đến năm 1996. Những người tham gia được theo dõi từ 1 năm sau khi nhập ngũ, cho đến cuối năm 2012. Kết quả nghiên cứu được công bố trên tạp chí Gut. Có 5.281 trường hợp mắc bệnh gan mức độ nặng, trong đó có 251 trường hợp ung thư gan.

2. Tăng 50% nguy cơ mắc bệnh gan

Các nhà điều tra đã loại bỏ các đối tượng bị bệnh gan từ trước. Phân tích cho thấy những người đàn ông thừa cân có nguy cơ mắc bệnh gan về sau cao hơn gần 50% so với những người đàn ông có trọng lượng bình thường. Tương tự, những người đàn ông béo phì có nguy cơ mắc bệnh gan cao gấp đôi.

Tác động này thậm chí còn rõ rệt hơn ở những người đàn ông mắc đái tháo đường type 2. Những người tham gia nghiên cứu có thể trạng béo phì và mắc bệnh đái tháo đường type 2 có nguy cơ mắc bệnh gan cao gấp 3 lần khi họ bước sang tuổi trung niên, so với những người đàn ông có cân nặng bình thường không mắc bệnh tiểu đường loại 2.

“Điều này có thể có ý nghĩa với việc ra quyết định về nâng cao sức khỏe cộng đồng, tăng cường các biện pháp can thiệp có mục tiêu ngăn ngừa thừa cân và béo phì ở độ tuổi thanh niên và đặc biệt nhấn mạnh nguy cơ đái tháo đường type 2 như một yếu tố nguy cơ của bệnh gan”

Vì nghiên cứu này là quan sát, không thể rút ra kết luận liên quan đến nguyên nhân và kết quả. Các tác giả kết luận với khuyến cáo nên có các biện pháp can thiệp sớm hơn ở những người có nguy cơ mắc bệnh gan cao, họ cho rằng “Các can thiệp giúp giảm tỷ lệ thừa cân và béo phì nên được thực hiện ngay từ khi còn nhỏ để giảm gánh nặng tương lai do bệnh gan mức độ nặng cho cá nhân và xã hội”.

Ung thư gan: Triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Dr Hoan

Ung thư gan (ung thư biểu mô tế bào gan – HCC) là loại ung thư khởi phát ở gan, phổ biến đứng thứ 6 trên thế giới. Theo Globocan 2020, tại Việt Nam, ung thư gan là bệnh ung thư có tỷ lệ số ca mắc mới và tử vong nhiều nhất ở cả 2 giới. 

Các loại ung thư gan nguyên phát khác bao gồm:

  • Ung thư ống mật (ung thư biểu mô đường mật).
  • U máu và u mạch. 
  • U nguyên bào gan, hiếm gặp này thường được phát hiện ở trẻ em dưới 3 tuổi. Khi bệnh được phát hiện sớm, có thể điều trị triệt căn

1. Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ

  • Nhiễm vi rút viêm gan B mạn tính (HBV) hoặc nhiễm vi rút viêm gan C (HCV) mạn tính, là nguyên nhân phổ biến dẫn tới ung thư gan
  • Xơ gan hoặc uống nhiều rượu nhiều năm (>10 năm)
  • Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu – thường gặp ở những người béo phì, ngay cả khi không uống rượu
  • Một số bệnh về gan như bệnh Wilson 
  • Ngoài ra, thực phẩm chứa aflatoxin tăng nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Aflatoxin là chất độc do một loại nấm phát triển (có trong lạc mốc).

2. Triệu chứng

Ở giai đoạn đầu rất ít triệu chứng điển hình, do đó rất khó biết. Thậm chí có nhiều trường hợp không có triệu chứng cơ năng gì.

Có thể có các triệu chứng sau:

  • Sốt nhẹ (38 – 38,5 độ C)
  • Kém ăn, rối loạn tiêu hóa
  • Suy nhược hoặc cảm thấy mệt mỏi không rõ nguyên nhân
  • Gầy sút cân từ 2 – 5 kg trong vòng 1 tháng
  • Phân trắng, có phấn hoặc nước tiểu sẫm màu
  • Da và mắt hơi vàng
  • Đau âm ỉ vùng hạ sườn phải

Các triệu chứng trên thường rời rạc, không đầy đủ và không điển hình, do đó làm bệnh nhân và thầy thuốc dễ bỏ qua. Nếu khám có thẻ không thấy dấu hiệu gì nhưng cũng có thề đã thấy gan to 3-4cm dưới bờ sườn, cứng và không đau hoặc thấy triệu chứng của một xơ gan cũ như lách to, da sạm, giãn mạch dưới da. Nếu làm siêu âm gan đã có thể thấy khối u trong gan.

3. Xét nghiệm và chẩn đoán

+ AFP (alpha íetoprotein): là dấu ấn sinh học quan trọng nhất để chẩn đoán HCC. Giá trị bình thường < 20ng/ml. Mức tăng AFP thực sự có giá trị chẩn đoán là > 400ng/ml, giá trị này càng cao thì càng có ý nghĩa chẩn đoán.Tuy nhiên, có khoảng 20-30% bệnh nhân HCC có AFP bình thường. Một số trường hợp AFP tăng mà không phải HCC như trong các bệnh gan mạn tính, u bào thai, …

+ Xét nghiệm đánh giá chức nàng gan: công thức máu, đông máu, xét nghiệm sinh hóa máu: protein, albumin, ALT, AST, bilirubin binh thường hoặc có thay đổi khi có xơ gan.

+ Các marker viêm gan: HBsAg, anti HCV, …

– Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh:

+ Siêu âm: là phương pháp thăm dò hình ảnh được lựa chọn đầu tiên vì dễ áp dụng, có vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm HCC. Hình ảnh siêu âm của khối HCC có thể là khối giảm âm, tăng âm hoặc khối hỗn hợp âm, có thể có dấu hiệu mắt trâu, thể khảm, …

+ Siêu âm Doppler: xác định mức độ tăng sinh mạch trong khối u, đánh giá tình trạng tĩnh mạch cửa, các nhánh của tĩnh mạch gan.

+ Chụp cắt lớp vi tính (CLVT- Computer Tomography): chụp CLVT xoắn ốc ba pha (spiral CT) – khi chưa tiêm thuốc cản quang: khối u giảm tỉ trọng so với nhu mô gan. Pha động mạch: khối ngấm thuốc nhanh. Pha tĩnh mạch cửa: khối u hầu như không ngấm cản quang. Pha muộn: khối thoát thuốc nhanh.

+ Chụp cộng hường từ (Magnetic Resonance Imaging – MRI): MRI có độ nhạy cao trong chẩn đoán HCC, có thể phát hiện được khối u nhỏ, có giá trị hơn HCC trong đánh giá chi tiết nhân vệ tinh, xâm lấn tĩnh mạch. Có thể phân biệt HCC với u máu, u gan thứ phát. Có thể chụp MRI khi siêu âm nghi ngờ có u nhỏ mà chụp CLVT không thấy u hoặc không rõ ràng.

+ Sinh thiết mô bệnh học chẩn đoán xác định cấu trúc và thể ung thư gan

4. Điều trị

Việc điều trị phụ thuộc vào giai đoạn của ung thư mà đưa ra các phương pháp điều trị phù hợp. Phẫu thuật cắt gan, ghép gan, điều trị triệt căn tại chỗ (tiêm cồn qua da, đông đặc khối u bằng vi sóng, đốt nhiệt cao tần…), nút mạch, xạ trị (xạ trị chiếu trong, xạ trị chiếu ngoài), điều trị đích (sorafenid, levatinib, regorafenid..), hóa chất, liệu pháp miễn dịch…

5. Dự phòng

Ung thư biểu mô tế bào gan nguyên phát là bệnh khá phổ biến tại Việt Nam do tỉ lệ viêm gan B mạn tính, xơ gan do viêm gan B rất cao, các bước dự phòng HCC bao gồm:

+ Tiêm phòng, tránh lây nhiễm HBV và HCV, tránh các tác nhân phối hợp như rượu, các thực phẩm bị mốc có aílatoxin B1. Các biện pháp an toàn truyền máu, …

+ Điều trị viêm gan virus B và c từ thể cấp không trờ thành mạn tính, từ viêm gan mạn không thành xơ gan.

+ Siêu âm ổ bụng và định lượng AFP định kì ờ những bệnh nhân có tổn thương gan mạn tính và xơ gan đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán sớm, hiệu quả điều trị.

Nếu quý vị có câu hỏi hay cần tư vấn về nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa bệnh ung thư gan hãy liên hệ với đội ngũ Bác sĩ Online để được tư vấn trực tiếp.

 

gym

Thực phẩm tăng cơ có thể gây hại cho gan

Dr Hoan

Xây dựng cơ bắp bằng việc bổ sung các loại bột và viên uống hứa hẹn giúp bạn có khối cơ một cách tự nhiên. Nhưng một nghiên cứu mới cho biết những lợi ích đạt được có thể trả giá bằng việc suy giảm chức năng gan.

Những người tham gia nghiên cứu sử dụng các chất bổ sung thể hình đã gặp phải các vấn đề về gan, gặp một số triệu chứng như: vàng da, vàng mắt và đau dạ dày. Gần 75% nam giới đã phải nhập viện vì các triệu chứng trên.

Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Alimentary Pharmacology and Therapeutics, bao gồm 44 người đàn ông tham gia vào nghiên cứu tổn thương gan do thực phẩm chức năng xây dựng cơ bắp, một chương trình xác định các tổn thương gan liên quan đến thực phẩm chức năng tăng cơ. Tổn thương gan được phát hiện thông qua xét nghiệm sinh hóa máu để kiểm tra men gan.

Tất cả những người tham gia nghiên cứu thừa nhận đã sử dụng các thực phẩm chức năng tăng cơ với hy vọng cải thiện cơ bắp. Các cuộc kiểm tra cho thấy nhiều sản phẩm có chứa steroid đồng hóa không được ghi trên nhãn. Steroid đồng hóa là một chất hóa học tổng hợp tự nhiên, giúp tăng khối lượng cơ bắp và phân chia các tế bào, thúc đẩy tốc độ tăng trưởng của mô cơ tương tự chức năng của hormon testosterone nhưng chúng lại có tác dụng phụ như: gây tổn thương gan, rụng tóc, giảm ham muốn tình dục và có thể gây vô sinh.

2. Một số nghiên cứu tác động của chất bổ sung với gan

Những người tham gia nghiên cứu đều có các triệu chứng như: vàng da, mẩn ngứa, đau bụng và buồn nôn. Nghiên cứu cho thấy nhiều sản phẩm được dán nhãn không chính xác. Như trong thực phẩm chức năng Factor D, một chất bổ sung được bệnh nhân sử dụng, không liệt kê bất kỳ nội tiết tố androgen đồng hóa nào. Nhưng khi kiểm nghiệm dược chất phát hiện trong đó có chứa một loại steroid không xác định và ba loại steroid đồng hóa khác: Tetrahydrocorticosterone, Stanozolol và Methyldrostanolone.

Nguy hiểm nhất là chất Stanozol được phân loại là một chất bị kiểm soát ở Hoa Kỳ và nằm trong danh sách bị cấm của Cơ quan Chống doping Thế giới.

Trong y khoa việc dùng hormone đồng hóa để chỉ định cho bệnh nhân giảm testosterone cấp trong suy giảm tuyến sinh dục nam. Tuyệt đối không được sử dụng cho những nam giới khỏe mạnh. Tuy nhiên, điều đó không ngăn được một số người chuyển sang dùng steroid đồng hóa mà không cần sự giám sát y tế để xây dựng cơ bắp.

Tác giả chính của nghiên cứu Tiến sĩ Andrew Stolz, tại Đại học Nam California, Los Angeles đưa ra khuyến cáo nam giới nên hỏi ý kiến ​​bác sĩ trước khi mua bất kỳ thực phẩm chức năng xây dựng cơ.

Hiện nay có các thực phẩm bổ sung xây dựng cơ bắp lành mạnh có thể được sử dụng cùng với chế độ ăn tăng cơ giảm mỡ, bao gồm:

  • Whey protein: Được sử dụng một cách dễ dàng và thuận tiện để tăng lượng protein của bạn.
  • Creatine: Cung cấp cho cơ bắp năng lượng cần thiết để thực hiện các hoạt động luyện tập. Mặc dù có nhiều nhãn hiệu creatine, nhưng hãy tìm creatine monohydrate vì nó là hiệu quả nhất.

Ăn mặn hại gan như thế nào ?

Dr Hoan

Theo khuyến cáo của Hiệp hội Tim mạch một chế độ ăn mặn sẽ làm tăng nguy cơ tăng huyết áp. Hiện nay, các nghiên cứu mới cho thấy nếu ăn nhiều muối có thể dẫn đến tổn thương gan ở người lớn, đặc biệt ở phụ nữ trong thời kỳ đầu mang thai.

Theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) tại Hoa Kỳ, hầu hết người dân tiêu thụ nhiều muối vượt quá khuyến cáo. Lượng muối dư thừa có thể liên quan đến tăng huyết áp, nguyên nhân chính gây ra các bệnh lý tim mạch và đột quỵ.

Theo thống kê ở Mỹ lượng muối trung bình hàng ngày đối với người từ 2 tuổi trở lên là hơn 3.400 mg (3,4 gram) – cao hơn gấp đôi so với giới hạn 1.500 mg được khuyến cáo.

Lượng muối mà mọi người tiêu thụ không chỉ đến từ muối bỏ vào thức ăn trong quá trình chế biến mà đến từ các thực phẩm chế biến sẵn (đồ ăn nhanh). Vì vậy khuyến nghị mọi người cần phải xem xét kĩ lưỡng các nhãn thông tin thành phần để chọn các sản phẩm chứa ít muối hơn.

Ảnh hưởng của muối đến chức năng gan

Ăn quá mặn dẫn đến biến đổi tế bào gan liên quan đến xơ gan. Xơ hóa gan là tình trạng các tế bào gan bị tổn thương không hồi phục sau đó được thay thế bằng các tổ chức xơ và dẫn đến làm mất chức năng gan.

Các nghiên cứu gần đây đã xem xét đến những biến đổi ở cấp độ tế bào. Nhóm nghiên cứu đã thực hiện thí nghiệm trên chuột trưởng thành ăn theo chế độ lượng muối tăng dần. Ngoài ra họ còn thí nghiệm nuôi phôi gà trong môi trường nước mặn. Kết quả cho thấy quá nhiều muối dẫn đến một số thay đổi hình dạng tế bào trong gan. Tế bào gan trở nên dị dạng – không còn hình dạng ban đầu, tỷ lệ tế bào chết cao hơn. Tỷ lệ phân chia tế bào trong phát triển phôi thấp hơn. Do đó tạo điều kiện phát triển xơ gan.

Các nhà khoa học giải thích hiện tượng trên ở những người ăn mặn xuất hiện stress oxy hóa. Đó là sự mất cân bằng giữa gốc tự do và chất chống oxy hóa trong cơ thể. Sự mất cân bằng này làm tăng các tế bào gây viêm và thúc đẩy quá trình chết của tế bào gan dẫn đến xơ hóa tiến triển.

Làm thế nào giảm tổn thương cho gan?

Việc quan trọng nhất là điều chỉnh chế độ ăn giảm muối. Tạo thói quen ước lượng lượng muối tiêu thụ trong ngày. Kể cả việc xem xét nhãn thông tin các thực phẩm chế biên sẵn.

Ngoài ra để chống lại quá trình stress oxy hóa, nhóm nghiên cứu đã phát hiện vitamin C – một chất chống oxy hóa tự nhiên có thể giúp cơ thể chống lại các gốc tự do. Do đó bổ sung hoa quả giàu vitamin C như cam, ổi, bưởi… sẽ giúp bảo vệ chức năng gan của cơ thể.

Để được tư vấn trực tiếp về các phương pháp bảo vệ gan. Hãy liên hệ với đội ngũ Bacsi-online

Dấu hiệu cần biết gan nhiễm độc và cách dự phòng

Dr Hoan

Nhiễm độc gan là tình trạng gan bị tổn thương khi tiếp xúc với các loại thuốc men, hóa chất, bia rượu hay ngay cả một số loại thảo dược.

Gan nhiễm độc là gì?

Trong cơ thể, gan có chức năng giải độc, thanh lọc cơ thể. Có thể loại bỏ các chất có hại như các loại thuốc, hóa chất hay cồn ra khỏi cơ thể thông qua nước tiểu hoặc đường mật.

Nhưng một vài trường hợp các chất độc được tạo ra trong quá trình xử lý, tác động và làm tổn thương gan.

Nhiễm độc gan nếu không được điều trị kịp thời nó sẽ hình thành quá trình xơ gan, dẫn đến suy chức năng gan và có thể gây tử vong.

Trong một số trường hợp dùng thuốc hạ sốt (Paracetamol) ngắn ngày liều cao có thể gây suy gan cấp.

1. Một số dấu hiệu nhiễm độc gan

  • Sốt nhẹ, cảm giác nóng trong người
  • Rối loạn tiêu hóa: tiêu chảy
  • Nước tiểu đậm màu (như nước vối hoặc nước chè đặc)
  • Phân có thể bạc màu
  • Ngứa ngáy, nổi mẩn ngứa hoặc nổi mề đay
  • Vàng da, vàng củng mạc (lòng trắng)  mắt
  • Đau đầu
  • Giảm cảm giác thèm ăn, ăn không ngon miệng
  • Buồn nôn, nôn
  • Đau bụng – đặc biệt là vùng bên phải
  • Sút cân

2. Nguyên nhân gây gan nhiễm độc

  • Thuốc

Thuốc không kê đơn như:

+ Thuốc hạ sốt Paracetamol (Acetaminophen)

+ Thuốc kháng viêm và giảm đau (NSAIDs)

+ Aspiril, ibuprofen, naproxen sodium – nếu sử dụng quá nhiều hoặc uống cùng với đồ uống có cồn làm tăng tình trạng gan nhiễm độc

Thuốc điều trị bệnh như:

+ Hạ mỡ máu – Statin

+ Kháng sinh – Ethromycin, amoxicillin

+ Điều trị viêm khớp dạng thấp – Methotrexate, azathioprine

+ Thuốc điều trị nấm

+ Corticoid

+ Thuốc điều trị Gout – Allopurinol

+ Thuốc điều trị HIV 

+ Hóa chất điều trị ung thư

  • Hóa chất và dung môi

Một số hóa chất 

+ Vinyl chloride – hóa chất công nghiệp trong sản xuất nhựa

+ Thuốc diệt cỏ – Paraquat

+ Thuốc trừ sâu

3. Phương pháp phòng ngừa gan nhiễm độc

Bạn có thể không đủ thời gian để tìm hiểu các loại thuốc hay hóa chất nào có thể gây ra nhiễm độc gan. Do đó có vài cách có thể phòng tránh

+ Sử dụng thuốc khi thật sự cần thiết. Phải có sự tư vấn và hướng dẫn của nhân viên y tế. Tuyệt đối không được tự ý sử dụng thuốc.

+ Đối với một số thuốc điều trị gây tổn thương gan phải sử dụng dài ngày, nên bổ sung thêm thuốc bổ gan để hỗ trợ chức năng thải độc của gan.

+ Không được uống thuốc khi đang sử dụng đồ uống có cồn như bia, rượu, cocktail hay các chế phẩm có thành phần chứa cồn.

+ Luôn mặc đồ bảo hộ, tránh tiếp xúc trực tiếp với hóa chất trong quá trình làm việc. Khám sức khỏe định kỳ. Nếu có các dấu hiệu ở trên hãy thông báo cho nhân viên y tế để được khám và điều trị kịp thời

+ Lưu ý nhà có trẻ nhỏ, không để trẻ nghịch thuốc hay hóa chất bởi một lượng nhỏ cũng có thể gây nhiễm độc.

+ Chế độ dinh dưỡng hợp lý. Sử dụng một số thực phẩm đến từ thiên nhiên giúp làm cải thiện chức năng gan. Như cây kế sữa, cây bồ công anh, cây Astiso…

Nếu quý vị có câu hỏi hay cần tư vấn về nguyên nhân, dấu hiệu nhiễm độc gan và cách phòng ngừa hãy liên hệ với đội ngũ Bác sĩ Online để được tư vấn trực tiếp.

8 biện pháp tự nhiên giúp hạ men gan

Dr Hoan

Men gan tăng cao là một dấu hiệu có tổn thương tại gan. Nguyên nhân có thể do các chất độc hại như rượu, bia, thuốc lá hay các bệnh lý viêm gan, gan nhiễm mỡ, xơ gan.

Thực hiện các biện pháp đơn giản mà hiệu quả sau để hạ men gan về mức bình thường và phục hồi chức năng gan.

  • Men gan là gì và tại sao giảm chỉ số men gan nếu tăng cao ?

Men gan bao gồm ALT, AST, là enzym trong gan. Enzyme có chức năng xúc tác chuyển đổi acid amin alanine thành L-glutamate và pyruvate. Đồng thời, men gan cũng là chất trung gian quan trọng để sản xuất năng lượng tế bào.

Với người khỏe mạnh, nồng độ men gan trong máu thấp và giữ ổn định. Nhưng do một số nguyên nhân khiến cho tế bào gan bị phá hủy thì ALT, AST được giải phóng vào máu, vì thế chỉ số này tăng lên. Thông thường, ALT được giải phóng vào máu nhiều nhất là trước khi dấu hiệu tổn thương gan rõ ràng và nặng nề.

Giảm chỉ số ALT có thể giúp gan thực hiện tốt các chức năng. Ngoài việc phải phát hiện và điều trị nguyên nhân tăng men gan thì có các phương pháp tự nhiên có thể bổ sung cho việc điều trị tốt hơn để giúp giảm hàm lượng ALT.

  • Các phương pháp tự nhiên bao gồm:

1. Uống cà phê

Một nghiên cứu về tác dụng của cafe đối với bệnh lý gan (2017) chỉ ra rằng uống một ly cafe trở lên mỗi ngày làm giảm chỉ số men gan (AST, ALT, GGT).

Một nghiên cứu khác đã so sánh nguy cơ ung thư gan và bệnh gan mãn tính giữa những người uống cà phê và những người không uống cà phê ở hơn 200.000 người từ Hawaii và California. Nghiên cứu cho thấy những người uống 2-3 ly cà phê mỗi ngày làm giảm 38% nguy cơ ung thư gan (ung thư biểu mô tế bào gan) và 46% nguy cơ tử vong do bệnh gan mạn tính so với những người không uống cà phê.

Các nhà nghiên cứu cho rằng trong cafe có chất làm kích hoạt các enzym giải độc gan.

Do vậy uống cafe mỗi ngày giúp hạ men gan và giảm mắc các bệnh lý về gan.

2. Tập thể dục thường xuyên

Tập thể dục thường xuyên có thể giúp cải thiện chức năng của gan và là yếu tố quan trọng trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh lý về gan.

Một bài báo trên Tạp chí Journal of Hepatology đã khuyến khích tập thể dục thường xuyên giúp làm giảm triệu chứng của bệnh lý xơ gan.

3. Giảm cân

Trong điều trị bệnh gan nhiễm mỡ thì giảm cân là phương pháp cải thiện chức năng gan và bảo vệ gan khỏi biến chứng xơ gan. Giảm cân giúp cơ thể tăng cường độ nhạy cảm của Insulin (Enzym giúp điều hòa đường máu) và giảm phản ứng viêm.

Tăng cường hoạt động thể lực và giảm lượng Calo thông qua chế độ sinh hoạt khoa học sẽ giúp việc giảm cân trở nên dễ dàng.

4. Tăng cường axit folic

Sự thiếu hụt axit folic có thể làm tăng nguy cơ tổn thương gan và có khả năng dẫn đến ung thư gan. Mọi người có thể cải thiện sức khỏe gan của mình bằng cách ăn thực phẩm giàu axit folic

  • Gan lợn
  • Cải bó xôi (Rau chân vịt)
  • Hạt đỗ đen
  • Măng tây
  • Rau diếp
  • Quả bơ

Nếu không đủ điều kiện sử dụng các thực phẩm kể trên có thể uống bổ sung axit folic. Một nghiên cứu năm 2011, với 455 người tham gia cho thấy tăng cường bổ sung axit folic giúp hạ men gan đáng kể, đặc biệt là ở nam giới với chỉ số men gan tăng cao. Các nhà nghiên cứu chỉ ra với liều 0,8 mg axit folic hàng ngày có thể hạ men gan.

5. Thay đổi chế độ ăn uống

Một nghiên cứu năm 2007 cho thấy chế độ ăn ít carbohydrate làm giảm chỉ số men gan ở người béo phì và rối loạn điều hòa đường máu.

Để có một lá gan khỏe mạnh, Tổ chức Gan Hoa Kỳ khuyên bạn nên ăn một chế độ ăn uống cân bằng bao gồm:

  • Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đặc biệt thực phẩm chiên rán
  • Tránh ăn thực phẩm gỏi, tái
  • Tăng cường ăn rau xanh và trái cây

Ngoài ra sử dụng thực phẩm organic có thể giúp giảm gánh nặng đào thải độc tố của gan.

6. Chế độ ăn giảm chất béo

Một nghiên cứu năm 2018 đã tìm thấy mối liên hệ giữa nồng độ cholesterol “xấu” (LDL-C) và hàm lượng men gan trong máu. Cụ thể là ở mức độ tăng cholesterol “xấu” cũng sẽ làm tăng men gan. 

Như vậy gián tiếp hạ cholesterol xấu có thể làm hạn men gan. Một số cách giúp loại trừ LDL-C đơn giản như: 

  • Hạn chế ăn thịt đỏ như lợn, bò
  • Hạn chế chất béo bão hòa
  • Tăng cường chất xơ
  • Tăng lượng axit béo omega-3

7. Thận trọng khi sử dụng thuốc

Một số loại thuốc và chất bổ sung có thể gây tổn thương thêm cho gan.

Paracetamol (Acetaminophen) được biết là thuốc hạ sốt, giảm đau thông dụng nhưng có thể gây tổn thương cho gan nếu mọi người dùng quá nhiều (không quá 2000 mg/ngày). Những người thường xuyên uống rượu nên tránh dùng Paracetamol, hoặc chỉ uống với liều lượng rất nhỏ nếu cần thiết.

Dư thừa sắt trong cơ thể hoặc vitamin A cũng có thể gây hại cho gan với liều lượng cao. Những người men gan cao sử dụng thuốc phải có sự tư vấn của bác sĩ tránh trường hợp gặp các tác dụng phụ không mong muốn.

8. Hạn chế uống rượu, hút thuốc và các chất độc từ môi trường

Rượu và thuốc lá đều làm có thể làm tăng men gan do làm tổn thương gan.

Ngoài ra ở một số nơi gần các khu công nghiệp liên quan đến hóa chất nên sử dụng máy lọc không khí loại bỏ các chất độc hại tồn tại trong không khí.

Nguồn:

  • ALT. (n.d.).
    https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?contenttypeid=167&contentid=alt_sgpt
  • Aragon, G., et al. (2010). When and how to evaluate mildly elevated liver enzymes in apparently healthy patients.
    https://www.mdedge.com/ccjm/article/95275/gastroenterology/when-and-how-evaluate-mildly-elevated-liver-enzymes-apparently
  • Berzigotti, A., et al. (2015). Physical activity and liver diseases.
    https://aasldpubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/hep.28132
  • Cooking to lower cholesterol. (2017).
    https://www.heart.org/en/health-topics/cholesterol/prevention-and-treatment-of-high-cholesterol-hyperlipidemia/cooking-to-lower-cholesterol
  • Heath, R. D., et al. (2017). Coffee: The magical bean for liver diseases.
    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5440772/

 

Tại sao lá gan lại quan trọng đối với sự sống

Dr Hoan

 

Vậy chức năng chính của gan là gì ?

* Chuyển hóa chất dinh dưỡng

Bất cứ thứ gì chúng ta ăn cho dù đó là thức ăn, rượu, thuốc… chúng sẽ được tiêu hóa bởi dạ dày và ruột, sau đó hấp thụ vào máu vận chuyển đến gan và được chuyển hóa.

* Sản xuất mật

Mật có tác dụng giúp ruột non hấp thụ chất béo và một số vitamin tan trong dầu như vitamin A,D, E, K một cách dễ dàng.

* Hấp thu và chuyển hóa Bilirubin 

Khi hồng cầu già trong máu theo chu trình đào thải của cơ thể sẽ thoái biến thành bilirubin. Lượng sắt có trong hồng cầu sẽ được lưu trữ ở gan và tủy xương. Tiếp tục cho quá trình tạo tế bào máu của cơ thể.

* Chuyển hóa các chất glucose, protein, lipid

Trong quá trình chuyển hóa carbohydrate, chức năng giúp ổn định đường huyết của bạn. Nếu lượng đường trong máu của bạn tăng, ví dụ sau bữa ăn, gan sẽ đẩy đường ra khỏi máu và lưu trữ dưới dạng glycogen. Nếu lượng đường trong máu của bạn quá thấp, gan sẽ phá vỡ glycogen và đưa đường vào máu. Gan cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa protein. Theo đó, các tế bào gan sẽ “cải tạo” lại các a-xít amin có trong thực phẩm để cơ thể có thể sử dụng để sản xuất năng lượng hoặc các chất dinh dưỡng cần thiết để nuôi sống cơ thể. 

* Chức năng thanh lọc cơ thể và đào thải độc tố

Máu từ các cơ quan tiêu hóa đến gan thường mang theo chất dinh dưỡng, thuốc và cả các chất độc hại. Lúc này, gan phát huy chức năng giải độc cho cơ thể bằng cách xử lý, chuyển đổi các chất độc hại thành một chất ít độc hại hơn sau đó được vận chuyển đến thận và bị đào thải ra khỏi cơ thể qua nước tiểu. Nếu chức năng gan bị rối loạn, các chất độc sẽ  tích tụ trong máu gây ra tổn thương đa cơ quan như tim, thận, não…

Một số bệnh lý gan hay gặp

Bệnh lý có thể xảy ra cấp tính nghĩa là các triệu chứng xuất hiện trong vòng 4 tuần sau khi khởi phát, hoặc nó có thể trở thành mạn tính nếu các triệu chứng diễn ra trên 4 tuần. Bệnh gan cấp tính xuất hiện đột ngột, thường là do nhiễm độc hoặc nhiễm trùng như viêm gan virus. Trong khi đó, bệnh gan mạn tính các triệu chứng xuất hiện dần dần, thường xuyên hơn nhiều tháng hoặc nhiều năm. Cả hai loại đều có thể dẫn đến suy chức năng gan.

Bệnh gan mạn tính thường đáp ứng tốt với điều trị hoặc thay đổi lối sống, đặc biệt là trong giai đoạn đầu khi mọi người có các triệu chứng còn nhẹ.

Một số ví dụ về bệnh bao gồm:

  • Gan nhiễm mỡ
  • Viêm cấp/mạn
  • Xơ gan
  • Nhiễm độc
  • Hẹp đường mật (Sỏi, viêm đường mật)

Làm sao để có thể bảo vệ lá gan của bạn?

─  Hạn chế rượu bia, thuốc lá: Nếu có sử dụng rượu bia hay trong hoàn cảnh phải sử dụng rượu bia thì nên dùng với lượng vừa phải theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO): 25 ml/ngày (rượu 40 độ), tuyệt đối không nên uống rượu khi mắc các bệnh về gan. Hạn chế hay tốt nhất là không hút thuốc lá.

─  Dinh dưỡng hợp lý: Chọn thực phẩm đảm bảo vệ sinh và ăn uống đầy đủ, cân bằng các loại chất đạm, chất béo, vitamin, khoáng chất, ăn nhiều thực phẩm tươi, giàu chất xơ: rau xanh, trái cây,…tránh ăn nhiều đồ chiên, nướng, uống đủ nước mỗi ngày (khoảng 2,5 lít/ngày).

─  Tăng cường vận động: Tập luyện thể dục thể thao thường xuyên và điều độ là một trong những phương pháp tuyệt vời vì tính đơn giản, hiệu quả, ít tốn kém để giữ cho cơ thể luôn được khỏe mạnh mỗi ngày.

─  Khám sức khỏe định kỳ: Thường xuyên khám sức khỏe định kỳ (6 tháng/lần) để biết tình trạng của gan đồng thời sẽ được bác sĩ tư vấn tiêm phòng vaccin khi chưa bị viêm gan do virus hay điều trị kịp thời nếu mắc các bệnh.

– Tránh quan hệ tình dục không an toàn làm tăng nguy cơ nhiễm virus VGB,C.

Nguồn: 

  • Kalra, A., et al. (2021). Physiology, liver.
    https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK535438/
  • Liver disease. (n.d.).
    https://www.niddk.nih.gov/health-information/liver-disease

 

Tiềm ẩn bệnh lý gan ở bệnh nhân đái tháo đường

Dr Hoan

Tại Việt Nam theo thống kê cứ 11 người sẽ có 1 người có nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường. Đái tháo đường dẫn tới các tổn thương khác nhau đặc biệt là tim, thận, mạch máu, mắt.

1.Nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ

Theo các nghiên cứu gần đây những bệnh nhân đái tháo đường xuất hiện thêm tình trạng gan nhiễm mỡ – được hiểu là các chất béo (mỡ) tích tụ trong gan quá 5%. Nếu không được điều trị kịp thời sẽ dẫn tới các bệnh mạn tính như viêm gan, xơ gan hoặc ung thư gan.

Đái tháo đường type 2 làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ. Bởi khi đường máu tăng cao sẽ làm chức năng loại bỏ cholesterol xấu (LDL-C) tại gan giảm đáng kể dẫn tới tình trạng Cholesterol sẽ tích tụ trong gan nhiều hơn. Trong trường hợp này, chất béo trong gan gây ra tình trạng viêm dẫn tới hình thành các mô sẹo, tạo ra các dải xơ. Điều này có thể dẫn đến xơ gan và bệnh gan giai đoạn cuối theo thời gian. Nhưng nhiều người mắc gan nhiễm mỡ không biết điều đó. 

Theo bác sĩ nội tiết Kenneth Cusi có khoảng 75% bệnh nhân đái tháo đường type 2 hoặc tiền đái tháo đường (Rối loạn dung nạp glucose – Xét nghiệm đường máu lúc đói từ 5,6 – 6,9 mmol/l) có lượng chất béo trong gan vượt quá ngưỡng bình thường, khoảng 1/2 số bệnh nhân xuất hiện tình trạng viêm gan và có các dải xơ gan. Nhưng trong nhiều trường hợp các bệnh nhân đều không biết mình có tổn thương ở gan.

Trên lâm sàng, bệnh gan nhiễm mỡ có ít triệu chứng nên khó chẩn đoán. Một số người cảm thấy đau ở phần trên bên phải của bụng, ngay dưới khung xương sườn. Đôi khi xét nghiệm máu thấy men gan (GOT, GPT) tăng đột biến mà không rõ nguyên nhân. Hoặc có thể tình cờ phát hiện khi siêu âm ổ bụng trong khám sức khỏe định kỳ. 

2.Phương pháp bảo vệ gan

Nếu phát hiện gan nhiễm mỡ ở giai đoạn sớm thì có thể điều trị khỏi thông qua chế độ ăn, chủ yếu là giảm cân, Bác sĩ Cusi nhấn mạnh: Các nghiên cứu cho thấy giảm 10% trọng lượng cơ thể của bạn có thể ngăn chặn gan nhiễm mỡ. Ngoài ra Cusi đã thực hiện một nghiên cứu một loại thuốc điều trị đái tháo đường có tên là Pioglitazone có tác dụng làm giảm tích tụ chất béo trong gan.

Một số phương pháp khác như: 

  • Duy trì cân nặng ổn định, BMI dao động từ 21 – 23.5.
  • Luyện tập thể dục thường xuyên, tối thiểu 30 phút/ngày và ít nhất 3 ngày trong tuần
  • Hạn chế sử dụng rượu, thuốc lá
  • Không tự ý sử dụng thuốc. Phải có sự tư vấn của bác sĩ
  • Sử dụng các sản phẩm thảo dược bảo vệ gan như: cây kế sữa, cây atiso, diệp hạ châu…

Nếu xét nghiệm máu cho thấy men gan (GOT/GPT) của bạn trên 30 IU/l hãy yêu cầu bác sĩ xem xét bạn có thể mắc bệnh gan nhiễm mỡ không. Một số nguyên nhân khác có thể gây ra tăng men gan bao gồm lạm dụng rượu, viêm gan B và C và tác dụng phụ của thuốc.

Để được hỗ trợ các vấn đề liên quan đến gan nhiễm mỡ hãy liên hệ với đội ngũ Bác sĩ online để được tư vấn trực tiếp.

Nguồn: 

Kenneth Cusi, MD, chief of the division of endocrinology, diabetes, and metabolism, University of Florida College of Medicine.

Diabetes Care: “Management of Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Patients With Type 2 Diabetes: A Call to Action.”

Men gan cao có nguy hiểm không?

Dr Hoan

Men gan cao là biểu hiện của chức năng gan bị rối loạn. Một vài nguyên nhân như virus, các chất độc (hóa chất, bia, rượu ) làm tổn thương, gây viêm tế bào gan từ đó giải phóng các enzym vào trong máu.

1. Các nguyên nhân gây tăng men gan

  • Rối loạn chuyển hóa: Hầu hết các nguyên nhân gây tăng men gan là do gan nhiễm mỡ. Nghiên cứu chỉ ra rằng 25-51% tăng men gan trên nền gan nhiễm mỡ.
  • Virus viêm gan: là nguyên nhân điển hình làm tăng men gan một cách đột biến. Chứng tỏ virus trong đợt hoạt động
  • Lạm dụng bia rượu: Bởi lượng cồn hấp thụ cao trong thời gian dài sẽ tác động và làm tổn thương gan, đồng thời nồng độ men gan cũng trở nên bất thường.
  • Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc làm tăng men gan như thuốc kháng COVID, thuốc giảm đau (Paracetamol)…
  • Do bệnh lý về đường mật: Sỏi mật, viêm đường mật
  • Ký sinh trùng như sán lá gan lớn, sán lá gan bé

2. Men gan cao có nguy hiểm không?

Chỉ số men gan giúp phản ánh tình trạng chức năng đang bị rối loạn và cho biết mức độ tổn thương của gan.

– Nếu chỉ số men gan tăng 1 – 2 lần (60 – 80 IU/L) cảnh báo nguy cơ gan nhiễm mỡ, sử dụng rượu, bia mức độ nhiều.

– Nếu chỉ số men gan tăng 3 – 4 lần (100 -150 IU/L) cảnh báo chức năng gan bị suy giảm 

– Nếu chỉ số men gan từ 150 – 200 IU/L, hoặc > 200 IU/L thì gây tổn hại nghiêm trọng đến tế bào gan, có thể dẫn đến xơ gan, suy gan, thậm chí là ung thư gan

– Men gan tăng, nếu được khống chế, kiểm soát và điều trị kịp thời sẽ không gây hại cho sức khỏe. Ngược lại, nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách thì bệnh sẽ càng ngày càng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng người bệnh.

3. Các triệu chứng của tăng men gan

Nếu men gan tăng nhẹ từ 1 – 2 lần so với giới hạn bình thường thì cơ thể chưa có triệu chứng rõ rệt. Song nếu chỉ số tăng cao thì các triệu chứng ngày càng rõ rệt:

+ Mệt mỏi dù đã nghỉ ngơi đầy đủ

+ Đau mỏi, yếu cơ

+ Buồn nôn, nôn

+ Đau bụng, có thể đau vùng bụng bên phải

+ Sốt nhẹ

+ Nước tiểu có màu đậm (màu như nước vối hoặc nước chè đặc)

+ Nổi mẩn, mề đay, ngứa da

+ Vàng mắt, vàng da

4. Cách xử trí

Căn cứ vào nguyên nhân gây men gan cao, cơ chế gây bệnh dựa trên các xét nghiệm cơ bản để có phác đồ điều trị hiệu quả. 

– Men gan cao do virus viêm gan thì cần phác đồ điều trị là thuốc kháng virus, thuốc bảo vệ tế bào gan.

– Nếu tăng men gan do tiếp xúc với hóa chất độc hại, bia, rượu, thuốc lá… thì việc điều trị hiệu quả nhất là dừng tiếp xúc với hóa chất. Không sử dụng bia, rượu, thuốc lá. Kết hợp các thuốc tăng cường chức năng gan, giúp quá trình thải độc hiệu quả.

5. Phòng ngừa

Duy trì chế độ hợp lý là chìa khóa nâng cao sức khỏe cũng như có một lá gan khỏe mạnh

* Chế độ ăn: Hạn chế sử dụng đồ uống có cồn, ăn nhiều rau xanh, hoa quả cung cấp các vitamin và khoáng chất thiết yếu cho cơ thể

* Vận động: Luyện tập thể dục thường xuyên 30 phút/ngày giúp cơ thể nâng cao thể lực và sức đề kháng.

* Bổ sung một số thực phẩm từ thiên nhiên giúp bảo vệ gan hiệu quả như bông Astiso, Cây diệp hạ châu (cây chó đẻ), cây cà gai leo…..

Men gan tăng cao là dấu hiệu cảnh báo chức năng gan bị rối loạn và cần được phát hiện và điều trị kịp thời. Để được tư vấn trực tiếp và giải đáp thắc mắc hãy liên hệ đội ngũ Bác sĩ Online.

Nguồn:

+ Elevated liver enzymes (2011)

+ Oh, R. C., et al. (2017). Mildly elevated liver transaminase levels: Causes and evaluation.