Dr Hoan, Author at Bacsi Online

Đau hông ở phụ nữ: Nguyên nhân khiến không thể ngồi lâu

17 Tháng 5, 202517 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

I. Đau hông không còn là vấn đề “nhỏ”

Đau hông (hip pain) là một triệu chứng thường gặp ở phụ nữ, đặc biệt là từ độ tuổi trung niên trở đi. Tuy nhiên, không ít phụ nữ trẻ cũng trải qua tình trạng này mà không rõ nguyên nhân. Thay vì chỉ đổ lỗi cho “già đi” hay “thoái hóa”, chúng ta cần hiểu rằng đau hông có thể bắt nguồn từ nhiều cơ quan khác nhau – bao gồm xương, khớp, cơ, thần kinh, hoặc thậm chí là cơ quan sinh dục và tiêu hóa.

II. Vị trí đau nói lên điều gì?

Khu vực “hông” trong cách nói thường dân gian có thể chỉ nhiều vị trí khác nhau. Vì vậy, việc xác định vị trí chính xác của cơn đau là bước đầu tiên quan trọng trong chẩn đoán nguyên nhân:

Đau phía trước hông hoặc bẹn: Thường liên quan đến khớp háng, thoái hóa, viêm khớp.
Đau phía ngoài hông: Có thể do viêm bao hoạt dịch, chấn thương gân cơ.
Đau phía sau hông (gần mông): Nhiều khả năng liên quan đến cột sống thắt lưng, thần kinh tọa.
Đau lan xuống đùi: Cảnh báo tổn thương thần kinh, đặc biệt là hội chứng cơ hình lê (piriformis syndrome) hoặc thoát vị đĩa đệm.

III. Các nguyên nhân thường gặp gây đau hông ở phụ nữ

1. Viêm bao hoạt dịch (Bursitis)

Bao hoạt dịch là túi dịch nhỏ nằm đệm giữa xương và gân/cơ. Khi bị viêm (do va chạm, hoạt động lặp lại), nó gây đau dữ dội vùng ngoài hông. Phụ nữ trên 40 tuổi, hoặc người hoạt động thể lực nhiều thường mắc phải.

Viêm bao hoạt dịch vùng mấu chuyển lớn (trochanteric bursitis) là nguyên nhân hàng đầu gây đau hông mãn tính ở nữ giới và có thể dễ bị nhầm với thoái hóa khớp háng.

2. Thoái hóa khớp háng

Thoái hóa thường xảy ra do tuổi tác, đặc biệt ở phụ nữ sau mãn kinh, khi estrogen giảm dẫn đến mất cân bằng chuyển hóa xương.

Dấu hiệu đặc trưng:

Cứng khớp buổi sáng kéo dài dưới 30 phút.
Đau tăng khi vận động, giảm khi nghỉ.
Hạn chế biên độ xoay trong, dạng đùi.

3. Hội chứng cơ hình lê

Cơ hình lê nằm sâu trong vùng mông, khi bị căng hoặc viêm sẽ đè ép vào dây thần kinh tọa – gây đau hông lan xuống chân, dễ bị nhầm với thoát vị đĩa đệm.

Phân tích thêm: Phụ nữ có vùng chậu rộng hơn nam giới, khiến cơ hình lê phải làm việc nhiều hơn để ổn định khớp hông – đây là lý do nữ giới dễ bị hội chứng này hơn.

4. Chấn thương hoặc vi chấn thương

Một cú ngã, tai nạn thể thao hoặc đơn giản là mang giày cao gót trong thời gian dài cũng có thể làm tổn thương các cấu trúc quanh khớp hông.

Lưu ý: Những chấn thương nhỏ lặp lại lâu ngày (microtrauma) là nguyên nhân phổ biến nhưng khó nhận diện.

5. Lạc nội mạc tử cung (Endometriosis)

Một nguyên nhân ít ngờ đến nhưng lại rất phổ biến ở phụ nữ đau hông mãn tính. Lạc nội mạc tử cung có thể lan sang vùng chậu và ảnh hưởng đến thần kinh vùng hông.

Triệu chứng gợi ý:

Đau hông đi kèm đau bụng kinh dữ dội.
Đau khi quan hệ tình dục hoặc khi đi tiêu.
Tiền sử vô sinh.

6. Thoát vị đĩa đệm thắt lưng

Dễ gặp ở người làm việc văn phòng, ít vận động hoặc sai tư thế. Cơn đau thường xuất phát từ cột sống lưng và lan xuống hông, mông, đùi và chân.

IV. Các yếu tố nguy cơ gia tăng đau hông ở phụ nữ

Mang thai: Trọng lượng thai nhi làm thay đổi trục cơ thể và tăng áp lực lên khớp hông.
Mãn kinh: Mất estrogen → giảm mật độ xương, giảm chất nhờn khớp.
Lười vận động: Làm yếu các cơ vùng chậu và hông.
Thừa cân: Làm tăng áp lực lên khớp hông mỗi ngày.

V. Làm thế nào để phòng ngừa đau hông?

Phòng bệnh hơn chữa bệnh – điều này càng đúng với các vấn đề về hệ vận động như đau hông. Với phụ nữ, việc duy trì sức khỏe khớp hông cần sự chủ động và toàn diện từ lối sống đến sinh hoạt hằng ngày.

1. Duy trì cân nặng hợp lý

Mỗi kg cân nặng dư thừa tạo thêm áp lực lên khớp hông – nhất là khi đi lại, leo cầu thang hay đứng lâu. Phụ nữ bị béo phì có nguy cơ cao hơn 2–3 lần bị thoái hóa khớp háng.

Gợi ý:

Theo đuổi chế độ ăn lành mạnh, giảm chất béo bão hòa.
Ăn đủ canxi và vitamin D để phòng loãng xương.

2. Tập thể dục đều đặn nhưng đúng cách

Hoạt động thể chất giúp tăng sức mạnh nhóm cơ mông, đùi – từ đó bảo vệ khớp hông. Tuy nhiên, không phải bài tập nào cũng phù hợp.

Nên:

Đi bộ nhanh (power walking).
Đạp xe cố định (stationary biking).
Bơi lội – giảm tải cho khớp nhưng vẫn tăng cường vận động.

Tránh:

Nhảy dây, chạy cường độ cao (nếu đã có đau).
Yoga tư thế ép hông quá mạnh khi chưa khởi động kỹ.

3. Khởi động và giãn cơ đúng cách

Nhiều người – đặc biệt là nữ giới khi tập gym – bỏ qua phần khởi động hoặc kéo giãn, dẫn đến chấn thương vùng chậu – hông do cơ, gân bị kéo căng đột ngột.

Gợi ý động tác kéo giãn nhẹ nhàng vùng hông:

Figure 4 Stretch: Nằm ngửa, đặt mắt cá chân trái lên đầu gối phải và kéo đùi phải về phía ngực.
Hip Flexor Stretch: Quỳ một chân trước, chân còn lại phía sau. Đẩy hông nhẹ ra trước đến khi căng cơ đùi trước.

Ăn ngọt mà không tăng đường huyết? Đừng vội tin đường rượu!

17 Tháng 5, 202517 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

1. Đường: Ngọt ngào nhưng nguy hiểm?

Định nghĩa và phân loại

Đường là một loại carbohydrate đơn giản, có trong nhiều thực phẩm tự nhiên như trái cây (fructose), mật ong, sữa (lactose), hoặc được sản xuất công nghiệp như đường trắng (sucrose). Đường có thể là monosaccharide (glucose, fructose) hoặc disaccharide (sucrose, lactose).

Tác động đến sức khỏe

Tăng năng lượng nhanh: Cung cấp năng lượng tức thì cho cơ thể, nhưng không bền vững.
Tăng đường huyết: Đặc biệt nguy hiểm với người mắc tiểu đường.
Gây sâu răng: Là nguồn thức ăn cho vi khuẩn tạo acid làm mòn men răng.
Liên quan đến bệnh mãn tính: Béo phì, hội chứng chuyển hóa, tim mạch và tiểu đường loại 2.

2. Đường rượu là gì?

Định nghĩa

“Đường rượu” (sugar alcohol) là một loại carbohydrate đặc biệt có cấu trúc hóa học giống cả đường và rượu (alcohol) – tuy nhiên hoàn toàn không chứa ethanol nên không gây say. Chúng có vị ngọt gần giống đường nhưng chứa ít calo hơn.

Nguồn gốc

Đường rượu có mặt tự nhiên trong trái cây (như lê, táo, đào) và rau củ, hoặc được tổng hợp từ glucose thông qua quá trình hydro hóa công nghiệp.

Các loại phổ biến

Xylitol: Ngọt tương đương đường, có trong kẹo chewing gum, kem đánh răng.
Erythritol: Gần như không chứa calo, không làm tăng đường huyết.
Sorbitol, Mannitol: Thường dùng trong bánh kẹo không đường, dược phẩm.

3. Tác động của đường rượu đến sức khỏe

Ưu điểm

Ít calo: Dao động từ 0.2 đến 2.6 kcal/g, trong khi đường là 4 kcal/g.
Ít ảnh hưởng đến đường huyết: Phù hợp cho người mắc tiểu đường.
Thân thiện với răng: Không bị lên men bởi vi khuẩn gây sâu răng.

Nhược điểm

Gây rối loạn tiêu hóa: Khi tiêu thụ quá mức, đường rượu có thể gây đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy do được lên men ở ruột già.
Ảnh hưởng hệ vi sinh vật đường ruột: Dù nhẹ, nhưng có thể gây mất cân bằng nếu sử dụng lâu dài với liều cao.

4. So sánh nhanh: Đường vs Đường rượu

Tiêu chí	Đường	Đường rượu
Nguồn gốc	Tự nhiên & tổng hợp	Tự nhiên & tổng hợp
Lượng calo	4 kcal/g	0.2 – 2.6 kcal/g
Đường huyết	Tăng nhanh	Ảnh hưởng nhẹ hoặc không
Ảnh hưởng đến răng	Gây sâu răng	Bảo vệ răng
Tiêu hóa	Bình thường	Có thể gây tiêu chảy

5. Lời khuyên khi chọn lựa

Không nên xem đường rượu là “vô tội”: Mặc dù tốt hơn đường thường ở một số khía cạnh, nhưng lạm dụng vẫn có thể gây rối loạn tiêu hóa.
Không thay thế hoàn toàn thực phẩm tươi: Các chất làm ngọt ít calo không nên thay thế trái cây, rau xanh, và thực phẩm toàn phần.
Đọc kỹ nhãn sản phẩm: Nhiều thực phẩm “không đường” vẫn có thể chứa lượng lớn đường rượu.
Không phù hợp cho trẻ nhỏ: Đường rượu có thể gây tiêu chảy nặng ở trẻ em nếu dùng sai liều.

6. Kết luận: Đâu là lựa chọn thông minh?

Việc lựa chọn giữa đường và đường rượu không đơn giản là “trắng – đen”. Nếu bạn cần kiểm soát lượng đường huyết, cân nặng hoặc giảm nguy cơ sâu răng, đường rượu có thể là lựa chọn tốt nếu dùng đúng liều. Tuy nhiên, đường tự nhiên từ trái cây, rau củ vẫn luôn là nguồn dinh dưỡng bền vững và an toàn hơn so với các chất làm ngọt thay thế.

ApoB và Lp(a): Những chỉ số mới trong đánh giá nguy cơ bệnh tim mạch

12 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Bệnh động mạch vành (CAD) là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu. Truyền thống, việc đánh giá nguy cơ mắc bệnh này dựa vào các chỉ số như cholesterol toàn phần, LDL-C (cholesterol “xấu”) và HDL-C (cholesterol “tốt”). Tuy nhiên, một nghiên cứu gần đây được công bố trên European Heart Journal đã chỉ ra rằng việc đo lường apolipoprotein B (apoB) và lipoprotein(a) [Lp(a)] có thể cung cấp thông tin chính xác hơn về nguy cơ mắc CAD.

1. Apolipoprotein B (apoB) – Chỉ số phản ánh số lượng hạt cholesterol xấu

ApoB là protein chính trong các lipoprotein gây xơ vữa động mạch như LDL, VLDL và IDL. Mỗi hạt lipoprotein atherogenic chứa một phân tử apoB, do đó, nồng độ apoB trong máu phản ánh số lượng hạt cholesterol xấu lưu thông trong cơ thể.

Nghiên cứu cho thấy rằng nồng độ apoB cao liên quan chặt chẽ đến nguy cơ mắc CAD, thậm chí còn mạnh hơn so với nồng độ LDL-C. Điều này đặc biệt quan trọng vì một số người có mức LDL-C bình thường nhưng số lượng hạt LDL nhỏ và đậm đặc cao, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.

2. Lipoprotein(a) [Lp(a)] – Yếu tố nguy cơ di truyền thường bị bỏ qua

Lp(a) là một loại lipoprotein tương tự LDL nhưng có thêm một protein gọi là apolipoprotein(a). Nồng độ Lp(a) trong máu chủ yếu được xác định bởi yếu tố di truyền và ít bị ảnh hưởng bởi chế độ ăn uống hoặc lối sống.Wikipedia

Mức Lp(a) cao được xác định là một yếu tố nguy cơ độc lập đối với CAD, đột quỵ và hẹp van động mạch chủ. Tuy nhiên, xét nghiệm Lp(a) chưa được phổ biến rộng rãi trong thực hành lâm sàng, mặc dù khoảng 20% dân số có mức Lp(a) cao.

3. Ưu điểm của xét nghiệm apoB và Lp(a) so với lipid truyền thống

Phản ánh chính xác hơn nguy cơ xơ vữa động mạch: ApoB đo lường số lượng hạt lipoprotein gây xơ vữa, trong khi LDL-C chỉ đo lường lượng cholesterol trong các hạt đó.
Phát hiện nguy cơ ở những người có lipid truyền thống bình thường: Một số người có mức LDL-C bình thường nhưng vẫn có nguy cơ cao do số lượng hạt LDL nhỏ và đậm đặc cao, điều mà apoB có thể phát hiện.
Đánh giá nguy cơ di truyền: Lp(a) giúp xác định nguy cơ mắc CAD do yếu tố di truyền, đặc biệt hữu ích ở những người có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch sớm.

4. Ai nên xét nghiệm apoB và Lp(a)?

Theo các chuyên gia, xét nghiệm apoB và Lp(a) nên được xem xét ở:

Người có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch sớm.
Người có mức LDL-C bình thường nhưng có các yếu tố nguy cơ khác như tăng triglyceride, béo phì hoặc hội chứng chuyển hóa.
Người đã mắc bệnh tim mạch nhưng không có các yếu tố nguy cơ truyền thống rõ ràng.
Người có mức Lp(a) cao hoặc có tiền sử gia đình có mức Lp(a) cao.

5. Ứng dụng lâm sàng và hướng dẫn hiện tại

Mặc dù các nghiên cứu gần đây ủng hộ việc sử dụng apoB và Lp(a) trong đánh giá nguy cơ tim mạch, nhưng các hướng dẫn lâm sàng hiện tại vẫn chưa đồng thuận hoàn toàn về việc sử dụng rộng rãi các xét nghiệm này. Một phần do chi phí xét nghiệm và thiếu các phương pháp điều trị cụ thể cho mức Lp(a) cao.

Tuy nhiên, một số tổ chức y tế châu Âu và các chuyên gia lipid học tại Hoa Kỳ khuyến nghị xét nghiệm Lp(a) ít nhất một lần trong đời, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao.

6. Kết luận

Việc đo lường apoB và Lp(a) cung cấp thông tin bổ sung quan trọng trong đánh giá nguy cơ mắc bệnh động mạch vành, đặc biệt ở những người có lipid truyền thống bình thường nhưng vẫn có nguy cơ cao. Mặc dù chưa được áp dụng rộng rãi, nhưng các xét nghiệm này có thể giúp cá nhân hóa chiến lược phòng ngừa và điều trị bệnh tim mạch trong tương lai.

Gan nhiễm độc: Những cảnh báo không thể bỏ qua

12 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Gan là cơ quan giải độc lớn nhất của cơ thể, chịu trách nhiệm lọc máu, chuyển hóa chất độc và loại bỏ các chất thải ra khỏi hệ tuần hoàn. Tuy nhiên, do phải thường xuyên tiếp xúc với các độc tố từ thực phẩm, thuốc men, rượu bia hay môi trường ô nhiễm, gan có thể bị tổn thương và trở nên quá tải, dẫn đến tình trạng gan nhiễm độc. Điều nguy hiểm là gan không có nhiều thụ thể cảm giác đau, nên các tổn thương thường tiến triển âm thầm. Nhận biết sớm các dấu hiệu của gan nhiễm độc sẽ giúp phòng tránh được nhiều hậu quả nghiêm trọng về sau.

1. Mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân

Một trong những dấu hiệu sớm nhất và phổ biến nhất khi gan bị nhiễm độc là cảm giác mệt mỏi kéo dài, dù không làm việc nặng.
Gan chịu trách nhiệm chuyển hóa năng lượng từ thức ăn. Khi gan hoạt động kém hiệu quả, quá trình chuyển hóa bị đình trệ khiến cơ thể không được cung cấp đủ năng lượng, gây cảm giác uể oải.
Ngoài ra, tích tụ độc tố trong máu do gan lọc kém cũng ảnh hưởng đến hệ thần kinh, góp phần gây ra tình trạng mệt mỏi triền miên.

2. Vàng da, vàng mắt

Tình trạng vàng da, vàng mắt thường là dấu hiệu rõ ràng của sự tổn thương gan, đặc biệt khi liên quan đến khả năng chuyển hóa bilirubin – một sản phẩm phụ của tế bào hồng cầu bị phân hủy.
Khi gan không chuyển hóa được bilirubin, chất này sẽ tích tụ trong máu và thấm vào mô, gây nên hiện tượng vàng da, vàng mắt.
Tuy đây là dấu hiệu khá muộn, nhưng lại rất đặc trưng, báo hiệu gan đang bị tổn thương nặng hoặc đang trong tình trạng quá tải do nhiễm độc.

3. Da nổi mẩn, ngứa hoặc mề đay không rõ nguyên nhân

Gan giúp loại bỏ nhiều chất chuyển hóa, hormone dư thừa và độc tố khỏi cơ thể. Khi chức năng này suy giảm, các chất độc tồn đọng có thể ảnh hưởng đến da – cơ quan đào thải phụ.
Người bệnh có thể thấy da nổi mẩn đỏ, ngứa lan tỏa, mề đay không rõ nguyên nhân, thậm chí kéo dài dai dẳng dù đã điều trị da liễu.
Ngứa là dấu hiệu điển hình trong ứ mật – một hậu quả thường gặp khi gan bị tổn thương hoặc nhiễm độc kéo dài.

4. Hơi thở có mùi hôi, đắng miệng

Khi gan hoạt động kém, khả năng khử độc các hợp chất chứa lưu huỳnh, amoniac và một số axit béo bị suy giảm, dẫn đến việc các chất này được đào thải qua phổi gây ra hơi thở hôi.
Nhiều người mô tả hơi thở có mùi “cá ươn” hoặc “kim loại” – một dấu hiệu đặc trưng của gan không khỏe.
Ngoài ra, vị đắng trong miệng vào buổi sáng, cảm giác đầy hơi, chậm tiêu cũng phản ánh tình trạng gan không đảm nhiệm tốt chức năng tiêu hóa và chuyển hóa mật.

5. Rối loạn tiêu hóa, chướng bụng, phân bất thường

Gan sản xuất mật giúp tiêu hóa chất béo. Khi gan bị nhiễm độc, sản xuất và bài tiết mật suy giảm, dẫn đến khó tiêu, đầy bụng, đặc biệt sau bữa ăn nhiều dầu mỡ.
Phân có thể thay đổi màu sắc – trở nên nhạt, sệt hoặc có mùi hôi thối rõ rệt. Một số người còn gặp tình trạng táo bón kéo dài hoặc tiêu chảy thất thường.
Những biểu hiện này rất dễ bị nhầm lẫn với bệnh lý đường ruột, nhưng thực chất lại là dấu hiệu của rối loạn chức năng gan mật.

6. Dễ bầm tím và chảy máu

Gan là nơi tổng hợp nhiều yếu tố đông máu như fibrinogen, prothrombin… Khi gan bị nhiễm độc, việc tổng hợp các yếu tố này suy giảm, khiến cơ thể dễ chảy máu, bầm tím dù va chạm nhẹ.
Một số trường hợp có thể thấy chảy máu cam, rong kinh, hoặc bầm tím tự nhiên ở tay chân mà không nhớ có va chạm gì.
Đây là dấu hiệu cảnh báo gan đã suy giảm chức năng ở mức đáng báo động và cần được thăm khám sớm.

7. Rối loạn nội tiết và tâm trạng

Gan đóng vai trò chuyển hóa hormone. Khi gan bị nhiễm độc, lượng hormone dư thừa không được xử lý triệt để, gây mất cân bằng nội tiết.
Ở nữ giới, có thể gặp tình trạng rối loạn kinh nguyệt, mụn trứng cá nặng. Ở nam giới, có thể gặp giảm ham muốn, vú to bất thường do tăng estrogen.
Ngoài ra, độc tố trong máu còn ảnh hưởng đến hệ thần kinh, gây rối loạn giấc ngủ, dễ cáu gắt, lo âu, hoặc thậm chí trầm cảm.

8. Nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu

Một dấu hiệu đáng lưu ý khác là nước tiểu chuyển sang màu vàng sậm hoặc nâu, dù uống đủ nước, và phân nhạt màu.
Điều này xảy ra do sự tích tụ bilirubin tự do và sự suy giảm bài tiết mật qua đường tiêu hóa – tình trạng phổ biến ở những người có gan tổn thương hoặc nhiễm độc nặng.
Nếu đi kèm với vàng da, đây là một dấu hiệu nghiêm trọng cần được can thiệp y tế ngay.

Khi nào cần đi khám gan?

Nếu bạn có từ 2 dấu hiệu trở lên trong các triệu chứng nêu trên, đặc biệt khi tình trạng kéo dài, tái đi tái lại dù đã điều trị thông thường, bạn nên đến cơ sở y tế có chuyên khoa gan mật để được đánh giá chức năng gan qua các xét nghiệm men gan, bilirubin, siêu âm gan…

Kết luận

Gan là cơ quan “im lặng”, nhưng một khi đã lên tiếng thì thường tổn thương không còn nhẹ. Việc phát hiện sớm các dấu hiệu của gan nhiễm độc là vô cùng quan trọng để ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm như viêm gan, xơ gan, thậm chí ung thư gan. Bên cạnh việc tránh rượu bia, ăn uống lành mạnh và ngủ nghỉ hợp lý, bạn cũng có thể sử dụng các sản phẩm hỗ trợ bảo vệ gan có nguồn gốc thảo dược đã được kiểm chứng lâm sàng.

Ngưng thở khi ngủ: Hậu quả âm thầm của béo phì

12 Tháng 5, 202512 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Ngưng thở khi ngủ (Obstructive Sleep Apnea – OSA) là một rối loạn hô hấp thường gặp nhưng thường bị bỏ qua. Bệnh khiến người mắc có những đợt ngưng thở lặp đi lặp lại trong khi ngủ, kéo dài vài giây đến hàng chục giây, gây thiếu oxy máu, gián đoạn giấc ngủ và tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch. Một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất và có thể thay đổi được chính là béo phì.

1. Ngưng thở khi ngủ là gì? Cơ chế bệnh sinh

Ngưng thở khi ngủ là tình trạng tắc nghẽn một phần hoặc hoàn toàn đường hô hấp trên khi ngủ, dẫn đến ngừng thở tạm thời. Mỗi đợt ngưng thở thường kéo dài ≥10 giây và lặp lại nhiều lần trong đêm.

Cơ chế chính thường gặp là sự xẹp đường hô hấp vùng hầu họng do mất trương lực cơ trong khi ngủ, cộng với yếu tố giải phẫu bất thường như lưỡi to, amidan phì đại, cổ ngắn, mỡ vùng cổ dày.

📌 Mỗi lần ngưng thở làm oxy máu giảm, cơ thể buộc phải tỉnh giấc ngắn để “cấp cứu” hô hấp. Điều này gây gián đoạn giấc ngủ, ngủ không sâu và kéo theo hàng loạt rối loạn toàn thân.

2. Béo phì – yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ngưng thở khi ngủ

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng béo phì là nguyên nhân chính gây OSA, đặc biệt là béo trung tâm và béo vùng cổ. Người có BMI > 30 có nguy cơ ngưng thở khi ngủ cao gấp 5–10 lần so với người bình thường.

Béo phì làm tăng mô mỡ quanh hầu họng, làm thu hẹp lòng đường thở và dễ gây xẹp khi ngủ. Ngoài ra, mỡ trong ổ bụng và ngực cũng làm giảm dung tích phổi và giảm áp lực mở đường thở, khiến việc hô hấp khi ngủ càng khó khăn hơn.

Đáng chú ý, nguy cơ OSA tăng theo chu vi vòng cổ: nam giới > 43 cm và nữ giới > 38 cm là chỉ số cảnh báo nguy cơ cao.

3. Triệu chứng nhận biết thường bị bỏ qua

Người mắc OSA thường không nhận ra mình bị bệnh, vì các triệu chứng chính xảy ra trong lúc ngủ. Tuy nhiên, có thể nhận biết qua:

Ngáy to, ngắt quãng – thường bị người thân phát hiện.
Thức giấc giữa đêm, cảm giác nghẹn, khó thở.
Đau đầu buổi sáng, khó tập trung ban ngày, buồn ngủ quá mức.
Khô miệng, khô họng khi thức dậy.
Tăng huyết áp hoặc tim đập nhanh khi ngủ.

Tình trạng buồn ngủ ban ngày quá mức là một dấu hiệu cảnh báo đặc trưng, ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc và nguy cơ tai nạn giao thông.

4. Biến chứng nghiêm trọng nếu không điều trị

Nếu không điều trị, OSA có thể gây nhiều hậu quả sức khỏe nặng nề:

🔹 Rối loạn tim mạch

Tình trạng thiếu oxy lặp đi lặp lại kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, làm tăng huyết áp, nhịp tim nhanh, tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ và rối loạn nhịp tim.

🔹 Đái tháo đường type 2

OSA làm tăng đề kháng insulin và thúc đẩy các rối loạn chuyển hóa, đặc biệt ở người béo phì. Tỷ lệ mắc đái tháo đường ở người OSA cao gấp đôi người không bị.

🔹 Rối loạn nhận thức và tâm thần

Ngủ không sâu kéo dài gây suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung, lo âu, trầm cảm. Với người cao tuổi, đây là yếu tố nguy cơ sa sút trí tuệ.

🔹 Tăng nguy cơ tử vong

Một nghiên cứu trên Sleep (2010) cho thấy: người OSA nặng có nguy cơ tử vong do tim mạch cao gấp 2–3 lần người bình thường.

5. Chẩn đoán và phân độ mức độ ngưng thở khi ngủ

Phương pháp tiêu chuẩn để chẩn đoán OSA là đa ký giấc ngủ (Polysomnography – PSG). Thiết bị sẽ ghi lại:

Nhịp thở
Nhịp tim
Độ bão hòa oxy (SpO2)
Chuyển động ngực, cơ thể, sóng não…

Chỉ số quan trọng là AHI (Apnea-Hypopnea Index) – số lần ngưng thở hoặc thở nông mỗi giờ:

AHI	Mức độ OSA
5–15	Nhẹ
15–30	Trung bình
>30	Nặng

Nếu không có PSG, một số test đơn giản như STOP-BANG questionnaire cũng giúp sàng lọc ban đầu.

6. Điều trị OSA ở người béo phì – hướng tiếp cận toàn diện

🔸 Giảm cân – nền tảng quan trọng nhất

Giảm 10% trọng lượng cơ thể có thể giúp cải thiện đáng kể mức độ OSA, thậm chí hồi phục hoàn toàn ở một số trường hợp nhẹ.

Chế độ ăn giảm năng lượng, ít tinh bột nhanh, kết hợp tập luyện (150 phút/tuần) là chiến lược cốt lõi. Phẫu thuật giảm cân có thể được cân nhắc ở người béo phì mức độ III kèm OSA nặng.

🔸 Liệu pháp áp lực dương liên tục (CPAP)

Máy CPAP thổi khí liên tục vào đường thở khi ngủ, giúp đường thở không bị xẹp. Đây là phương pháp điều trị hiệu quả nhất với OSA trung bình–nặng.

Người béo phì dùng CPAP thường cải thiện giấc ngủ, huyết áp và chất lượng cuộc sống chỉ sau vài tuần.

🔸 Thay đổi tư thế ngủ

Ngủ nghiêng thay vì nằm ngửa giúp giảm nguy cơ tắc nghẽn đường thở do lưỡi tụt ra sau. Một số thiết bị hỗ trợ có thể được dùng để duy trì tư thế ngủ.

🔸 Can thiệp ngoại khoa

Phẫu thuật chỉnh hình hàm, cắt amidan, nạo VA có thể được chỉ định trong một số trường hợp OSA do bất thường cấu trúc.

7. Kết luận

Ngưng thở khi ngủ do béo phì không chỉ là “ngáy ngủ” đơn giản – mà là một rối loạn hô hấp mạn tính nguy hiểm, âm thầm làm tăng nguy cơ tim mạch, đái tháo đường và giảm tuổi thọ. Nếu bạn có chỉ số BMI cao, ngáy to, buồn ngủ ban ngày hoặc mệt mỏi kéo dài, hãy nghĩ đến khả năng mắc OSA và đến bác sĩ chuyên khoa để được thăm khám.

Giảm cân, thay đổi lối sống và điều trị đúng cách có thể mang lại sự thay đổi ngoạn mục cho sức khỏe tổng thể – bắt đầu từ giấc ngủ yên lành mỗi đêm.

Bệnh Gout: Dấu hiệu nhận biết sớm và dự phòng

10 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Gout không chỉ là bệnh của người giàu

Gout từng được xem là căn bệnh của giới thượng lưu do liên quan đến lối sống dư thừa đạm và bia rượu. Tuy nhiên, những thay đổi trong chế độ ăn hiện đại, thói quen ít vận động và tình trạng béo phì gia tăng khiến gout hiện nay trở thành vấn đề phổ biến ở mọi tầng lớp xã hội. Việc nhận biết sớm và chủ động phòng bệnh không chỉ giúp giảm các cơn đau cấp tính mà còn ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng đến khớp và các cơ quan nội tạng.

1. Gout là bệnh gì?

Gout là một dạng viêm khớp do rối loạn chuyển hóa purin, dẫn đến sự tích tụ acid uric trong máu. Khi nồng độ acid uric vượt ngưỡng hòa tan, các tinh thể urat hình thành và lắng đọng ở khớp, gây ra phản ứng viêm dữ dội. Điều đáng chú ý là quá trình hình thành bệnh diễn ra âm thầm trong nhiều năm trước khi có biểu hiện lâm sàng rõ rệt.

Mặc dù acid uric là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa purin tự nhiên và thức ăn, nhưng việc sản xuất quá mức hoặc thải trừ kém qua thận đều dẫn đến tình trạng tăng acid uric. Đây là lý do tại sao gout thường gặp ở người có bệnh lý chuyển hóa, chức năng thận suy giảm hoặc lạm dụng thực phẩm giàu purin như nội tạng, hải sản và bia rượu.

2. Dấu hiệu nhận biết sớm bệnh Gout

a. Tăng acid uric máu không triệu chứng

Giai đoạn này hoàn toàn không có biểu hiện lâm sàng rõ rệt nhưng lại tiềm ẩn nguy cơ cao. Người bệnh chỉ có thể phát hiện khi làm xét nghiệm máu định kỳ cho thấy nồng độ acid uric vượt mức bình thường (> 7mg/dL ở nam, > 6mg/dL ở nữ). Dù không gây đau nhức ngay lập tức, nhưng sự tích tụ acid uric kéo dài là nền tảng cho các cơn gout cấp trong tương lai.

b. Cơn gout cấp đầu tiên

Thường khởi phát vào ban đêm với cơn đau khớp đột ngột, dữ dội, sưng nóng đỏ và rất nhạy cảm, thường ở khớp ngón cái chân. Trong vòng 6–24 giờ, cơn đau đạt đỉnh và có thể kèm theo sốt nhẹ, mệt mỏi, mất ngủ vì đau. Nếu không được điều trị đúng cách, cơn gout có thể tái phát và lan sang các khớp khác như mắt cá chân, gối, cổ tay…

c. Giai đoạn gout mạn tính

Gout mạn xuất hiện sau nhiều năm tái phát các đợt viêm khớp cấp, gây hậu quả nghiêm trọng. Đặc trưng là xuất hiện các hạt tophi – những khối u nhỏ chứa tinh thể urat dưới da, đặc biệt ở vành tai, khớp bàn tay, bàn chân. Ngoài biến dạng khớp, gout mạn có thể gây tổn thương thận, tạo sỏi urat hoặc dẫn đến suy thận mạn tính – hậu quả ít được chú ý nhưng cực kỳ nguy hiểm.

3. Các yếu tố nguy cơ gây bệnh Gout

Chế độ ăn nhiều purin: Thực phẩm như nội tạng, hải sản, thịt đỏ chứa nhiều purin – tiền chất của acid uric. Khi tiêu thụ quá mức, cơ thể không kịp chuyển hóa và đào thải, dẫn đến tích tụ urat gây viêm. Ngoài ra, bia và rượu không chỉ làm tăng sản xuất acid uric mà còn ức chế thải trừ qua thận.
Thừa cân và béo phì: Mô mỡ làm tăng kháng insulin, gián tiếp giảm đào thải acid uric qua thận. Người béo phì còn dễ mắc các bệnh rối loạn chuyển hóa – yếu tố nền của bệnh gout. Giảm cân là một trong những biện pháp hiệu quả để giảm acid uric và nguy cơ tái phát.
Tiền sử gia đình mắc gout: Nhiều nghiên cứu cho thấy tính di truyền có vai trò trong khả năng chuyển hóa purin và đào thải acid uric. Người có cha mẹ hoặc anh chị mắc gout có nguy cơ cao hơn, đặc biệt khi kết hợp với lối sống không lành mạnh.
Sử dụng một số thuốc: Thuốc lợi tiểu nhóm thiazid, furosemid, aspirin liều thấp thường gây giữ urat lại trong máu. Việc sử dụng kéo dài mà không theo dõi có thể khiến người bệnh bị tăng acid uric máu kéo dài và tiến triển thành gout.
Bệnh lý nền: Người có bệnh thận mạn, tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu thường có nguy cơ cao bị gout do chức năng thải trừ acid uric kém. Ngoài ra, các bệnh này có xu hướng đi kèm với lối sống ít vận động, càng làm tăng nguy cơ.

4. Dự phòng bệnh gout: Chủ động trước khi quá muộn

a. Điều chỉnh chế độ ăn uống

Chế độ ăn nghèo purin là nền tảng phòng ngừa gout hiệu quả. Người có nguy cơ cao nên giảm thiểu tiêu thụ thịt đỏ, phủ tạng, hải sản và tuyệt đối hạn chế bia rượu – đặc biệt là bia vì chứa nhiều purin từ nấm men. Thay vào đó, nên bổ sung rau củ, trái cây giàu vitamin C, ngũ cốc nguyên hạt và sữa ít béo vì có tác dụng làm giảm nồng độ acid uric.

b. Uống đủ nước mỗi ngày

Nước giúp làm loãng nồng độ acid uric trong máu và tăng đào thải qua thận. Nên uống từ 2 – 3 lít/ngày, đặc biệt ở người có sỏi thận hoặc đang dùng thuốc điều trị gout. Việc duy trì lượng nước hợp lý còn giúp phòng ngừa biến chứng thận – một hậu quả nghiêm trọng của gout.

c. Kiểm soát cân nặng và rèn luyện thể chất

Giảm cân từ từ (0.5 – 1kg/tuần) giúp cải thiện độ nhạy insulin và tăng khả năng thải urat. Kết hợp với tập luyện thể lực đều đặn giúp giảm nguy cơ tái phát cơn gout. Tuy nhiên, tránh luyện tập quá sức hoặc nhịn ăn giảm cân đột ngột vì có thể làm tăng acid uric tạm thời.

d. Xét nghiệm định kỳ acid uric máu

Đặc biệt ở người có tiền sử gia đình bị gout, bệnh lý chuyển hóa hoặc từng bị sỏi thận. Xét nghiệm định kỳ giúp phát hiện sớm giai đoạn tăng acid uric không triệu chứng để can thiệp kịp thời. Đây là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả trong dự phòng lâu dài.

e. Sử dụng thuốc hợp lý theo chỉ định bác sĩ

Không nên tự ý dùng thuốc hạ acid uric vì có thể gây tác dụng phụ hoặc bùng phát cơn gout nếu dùng sai thời điểm. Khi đã có chỉ định điều trị, người bệnh cần tuân thủ phác đồ và tái khám định kỳ để hiệu chỉnh liều lượng hợp lý. Việc phối hợp giữa thay đổi lối sống và dùng thuốc là cần thiết để kiểm soát lâu dài.

5. Điều trị Gout: Không chỉ dừng lại ở giảm đau

Điều trị bệnh gout gồm hai giai đoạn chính: kiểm soát cơn viêm cấp và kiểm soát nồng độ acid uric lâu dài. Trong cơn gout cấp, bác sĩ có thể chỉ định colchicine, NSAIDs hoặc corticosteroid để giảm đau và kháng viêm nhanh chóng. Việc dùng thuốc sớm ngay từ 12–24 giờ đầu sẽ giúp rút ngắn thời gian đau và ngăn biến chứng tại khớp.

Sau khi cơn đau đã lui, điều trị duy trì bằng thuốc hạ acid uric như allopurinol hoặc febuxostat giúp kiểm soát nồng độ acid uric lâu dài. Người bệnh cần tuân thủ nghiêm túc, không ngưng thuốc khi thấy hết triệu chứng vì bệnh vẫn đang âm thầm tiến triển. Quan trọng hơn, điều trị phải song hành với việc thay đổi lối sống, nếu không hiệu quả sẽ kém và nguy cơ tái phát cao.

KẾT LUẬN

Gout không còn là “bệnh quý tộc” mà là vấn đề sức khỏe phổ biến, ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống nếu không được kiểm soát kịp thời. Nhận biết sớm các dấu hiệu, kiểm tra định kỳ và thay đổi lối sống là chiến lược quan trọng để dự phòng và điều trị hiệu quả. Gout hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu chúng ta không xem nhẹ và chủ động từ hôm nay.

Tại sao ăn nội tạng động vật lại gây ra mỡ máu?

10 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Nhiều người vẫn tin rằng: “Nội tạng mới là phần bổ nhất của con vật”. Gan, tim, óc, lòng, cật… được xem là đặc sản khoái khẩu trong nhiều bữa tiệc, đặc biệt là món nhậu. Nhưng có một nghịch lý: những phần nội tạng được cho là giàu dinh dưỡng ấy lại là thủ phạm tiềm ẩn làm tăng mỡ máu và gây ra hàng loạt bệnh tim mạch. Vì sao lại như vậy? Chúng ta hãy cùng bóc tách cơ sở khoa học đằng sau hiện tượng này.

1. Nội tạng động vật là gì? Vì sao được ưa chuộng?

Nội tạng động vật (còn gọi là phủ tạng) bao gồm các cơ quan bên trong cơ thể như gan, thận, tim, phổi, dạ dày, ruột, tụy, não (óc)… Ở Việt Nam và nhiều nước châu Á, đây không chỉ là thực phẩm phổ biến mà còn là “đặc sản” trong các món hầm, cháo, lẩu, nướng hoặc luộc chấm mắm gừng.

Lý do nhiều người ưa chuộng:

Hương vị đậm đà, béo ngậy, đặc trưng.
Giàu sắt, vitamin A, B12, folate – đặc biệt là gan.
Một số quan niệm dân gian cho rằng “ăn gì bổ nấy” – ví dụ: ăn óc giúp bổ não, ăn gan bổ máu…

Tuy nhiên, bên cạnh các dưỡng chất cần thiết, nội tạng cũng là nguồn chứa rất nhiều cholesterol, acid béo bão hòa và purin – những yếu tố liên quan mật thiết đến mỡ máu cao và các bệnh chuyển hóa.

2. Mỡ máu cao là gì? Vì sao cần quan tâm?

Mỡ máu cao – hay chính xác là rối loạn lipid máu – xảy ra khi nồng độ các thành phần mỡ trong máu bất thường, bao gồm:

Cholesterol toàn phần (TC)
LDL-C (cholesterol xấu) – gây xơ vữa động mạch.
HDL-C (cholesterol tốt) – có tác dụng bảo vệ mạch máu.
Triglycerid – dạng mỡ chính được tích lũy trong gan, mô mỡ.

Nếu không kiểm soát, mỡ máu cao sẽ gây ra:

Xơ vữa động mạch
Nhồi máu cơ tim, đột quỵ
Tăng huyết áp, gan nhiễm mỡ
Bệnh thận, rối loạn chuyển hóa

📌 Rối loạn lipid máu thường không gây triệu chứng ban đầu, nhưng âm thầm phá hủy mạch máu và nội tạng.

3. Tại sao ăn nội tạng lại làm tăng mỡ máu?

Có 3 cơ chế chính lý giải tại sao nội tạng động vật lại “đổ thêm dầu vào lửa” cho tình trạng rối loạn mỡ máu:

A. Hàm lượng cholesterol cực kỳ cao

Trong các loại thực phẩm phổ biến, nội tạng động vật nằm trong nhóm chứa nhiều cholesterol nhất. Ví dụ:

Thực phẩm	Hàm lượng cholesterol (mg/100g)
Gan lợn	300 – 400
Óc lợn	>2000
Tim lợn	100 – 130
Lòng lợn	150 – 200
Trứng gà (1 quả)	~186

Trong khi đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo lượng cholesterol không nên vượt quá 300mg/ngày, và thậm chí là <200mg/ngày với người có yếu tố nguy cơ tim mạch.

📌 Chỉ 100g gan heo đã gần bằng mức khuyến nghị/ngày, còn một bát cháo óc heo có thể vượt gấp 6–10 lần giới hạn an toàn.

Cholesterol từ thực phẩm được hấp thu ở ruột, theo máu về gan, góp phần làm tăng LDL-C, từ đó thúc đẩy xơ vữa động mạch.

B. Giàu acid béo bão hòa – yếu tố làm tăng LDL-C

Nội tạng chứa nhiều chất béo bão hòa, đặc biệt là phần óc, tim, dạ dày. Chất béo bão hòa không chỉ tăng LDL (cholesterol xấu) mà còn giảm HDL (cholesterol tốt) – làm tăng nguy cơ mảng bám mạch máu.

Ngoài ra, khi chế biến bằng cách chiên, nướng, xào với nhiều dầu mỡ, lượng chất béo bão hòa và trans fat càng tăng cao hơn.

C. Gây rối loạn chuyển hóa ở người có sẵn yếu tố nguy cơ

Ở người thừa cân, kháng insulin, gan nhiễm mỡ, nội tạng động vật làm tăng tải cholesterol nội sinh, làm gan “quá tải”, khiến mỡ máu càng rối loạn.
Ngoài mỡ máu, nội tạng còn giàu purin, làm tăng acid uric → nguy cơ gout.
Phụ nữ sau mãn kinh, người cao tuổi, người ít vận động… có khả năng chuyển hóa cholesterol kém → dễ bị tăng mỡ máu sau ăn nội tạng.

4. Các nghiên cứu và bằng chứng khoa học

Một nghiên cứu đăng trên Journal of Clinical Lipidology (2017) cho thấy: những người ăn nội tạng ≥2 lần/tuần có LDL-C cao hơn rõ rệt so với nhóm không ăn.
Nghiên cứu tại Trung Quốc trên 18.000 người: tiêu thụ nội tạng thường xuyên có liên quan đến nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ tăng 1,6 lần và mỡ máu cao tăng 2,2 lần.
Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) khuyến cáo: hạn chế tối đa tiêu thụ nội tạng động vật, đặc biệt ở người có nguy cơ tim mạch, đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa.

5. Vậy có nên “cấm tiệt” nội tạng khỏi thực đơn?

Câu trả lời là không nhất thiết, nhưng phải kiểm soát chặt chẽ tần suất và liều lượng. Mỗi loại thực phẩm đều có mặt lợi – hại, quan trọng là ai ăn, ăn bao nhiêu và cách chế biến thế nào.

Ai nên hạn chế tối đa hoặc kiêng hoàn toàn:

Người mỡ máu cao (LDL, triglycerid) hoặc có xơ vữa động mạch.
Người có gan nhiễm mỡ, tăng men gan.
Người tăng acid uric, gout, đái tháo đường.
Người cao tuổi, ít vận động, phụ nữ sau mãn kinh.

Nếu muốn ăn, cần lưu ý:

Tối đa 1 lần/tuần, không quá 50–70g mỗi lần.
Không ăn kèm bia rượu, đồ chiên rán.
Luộc, hấp là phương pháp chế biến tốt hơn chiên, nướng.
Nên ăn kèm rau xanh, trái cây, uống đủ nước để hỗ trợ chuyển hóa mỡ và cholesterol.

6. Kết luận:

Một miếng ngon – nhiều rủi ro

Nội tạng động vật dù ngon miệng và giàu một số vi chất, nhưng lại chứa rất nhiều cholesterol và chất béo xấu – thủ phạm âm thầm dẫn đến mỡ máu cao, xơ vữa động mạch và bệnh tim mạch.

Vì thế, nếu bạn đã từng có chỉ số mỡ máu bất thường, hoặc đang trong nhóm nguy cơ (béo phì, ít vận động, bệnh mạn tính…), hãy xem lại thói quen ăn uống của mình. Đôi khi, chỉ một đĩa lòng luộc hay một bát cháo óc heo cũng đủ “làm tràn ly”.

Bóng tối sau kỳ kinh cuối: Vì sao phụ nữ mãn kinh dễ trầm cảm?

9 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

1. Khi sự im lặng của cơ thể trở nên ồn ào

Mãn kinh là một giai đoạn sinh lý tự nhiên, đánh dấu sự kết thúc khả năng sinh sản ở người phụ nữ. Tuy nhiên, đối với nhiều người, đó không chỉ là sự ngừng lại của chu kỳ kinh nguyệt – mà còn là điểm khởi đầu của một chuỗi những xáo trộn về thể chất và tinh thần. Trong đó, trầm cảm là một trong những hậu quả âm thầm nhưng đáng lo ngại nhất.

Nhiều nghiên cứu cho thấy, nguy cơ trầm cảm có xu hướng tăng lên đáng kể trong giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh. Điều gì đang diễn ra trong cơ thể người phụ nữ khiến họ dễ rơi vào trạng thái tâm lý tiêu cực như vậy? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ mối liên hệ chặt chẽ giữa mãn kinh và trầm cảm từ góc độ nội tiết học, thần kinh học và yếu tố xã hội.

2. Mãn kinh là gì và nó ảnh hưởng như thế nào đến não bộ?

2.1. Mãn kinh – giai đoạn chuyển đổi nội tiết toàn diện

Mãn kinh được định nghĩa là thời điểm người phụ nữ không có kinh nguyệt trong ít nhất 12 tháng liên tục, không do nguyên nhân bệnh lý hay phẫu thuật. Trung bình, mãn kinh xảy ra vào khoảng 50–52 tuổi. Thời điểm này, buồng trứng ngừng sản xuất estrogen và progesterone – hai hormone sinh dục chủ chốt điều hòa nhiều chức năng trong cơ thể.

2.2. Estrogen và vai trò trong chức năng não bộ

Estrogen không chỉ có vai trò trong sinh sản, mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến hoạt động của hệ thần kinh trung ương:

Điều hòa serotonin: Estrogen kích thích tổng hợp serotonin – chất dẫn truyền thần kinh quan trọng liên quan đến tâm trạng.
Tác động đến dopamin và norepinephrin: Những chất này liên quan đến cảm xúc, động lực và sự hài lòng.
Bảo vệ tế bào thần kinh: Estrogen có khả năng chống oxy hóa, bảo vệ neuron và tăng cường kết nối thần kinh.

Khi estrogen sụt giảm đột ngột trong giai đoạn mãn kinh, não bộ mất đi một “lớp bảo vệ” tự nhiên, khiến người phụ nữ dễ bị rối loạn cảm xúc, lo âu và trầm cảm.

3. Cơ chế sinh lý của trầm cảm trong giai đoạn mãn kinh

3.1. Giảm estrogen → Giảm serotonin → Rối loạn cảm xúc

Serotonin được xem là “hormone hạnh phúc”. Sự giảm nồng độ estrogen trong mãn kinh đồng nghĩa với việc giảm sản xuất serotonin, gây mất cân bằng hệ thần kinh trung ương. Hậu quả là:

Mất ngủ, ngủ không sâu – yếu tố thúc đẩy trầm cảm.
Giảm khả năng điều hòa cảm xúc – dễ cáu gắt, tuyệt vọng.
Tăng nhạy cảm với stress – dẫn đến lo âu kéo dài.

3.2. Tác động đến vùng hải mã và vỏ não trước trán

Các nghiên cứu hình ảnh học thần kinh (MRI) cho thấy mãn kinh có thể làm teo nhẹ vùng hippocampus (hải mã) – nơi lưu giữ trí nhớ và điều hòa cảm xúc, cũng như ảnh hưởng đến prefrontal cortex (vỏ não trước trán) – vùng kiểm soát hành vi, phán đoán và động lực. Những thay đổi này khiến phụ nữ dễ rơi vào trạng thái mệt mỏi tinh thần, giảm năng lượng và hứng thú với cuộc sống.

3.3. Rối loạn giấc ngủ làm trầm trọng tình trạng

Một trong những triệu chứng phổ biến ở phụ nữ mãn kinh là mất ngủ hoặc rối loạn giấc ngủ kéo dài. Mất ngủ kinh niên không chỉ gây suy giảm thể chất mà còn là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây trầm cảm, thậm chí rối loạn lo âu mạn tính.

4. Các yếu tố nguy cơ làm tăng trầm cảm ở phụ nữ mãn kinh

4.1. Yếu tố tiền sử tâm thần

Phụ nữ từng bị trầm cảm sau sinh, rối loạn lưỡng cực hoặc trầm cảm trước đó có nguy cơ cao hơn trong giai đoạn mãn kinh.
Gen liên quan đến tổng hợp serotonin (như 5-HTTLPR) có thể ảnh hưởng đến mức độ nhạy cảm với rối loạn khí sắc khi estrogen suy giảm.

4.2. Áp lực xã hội và vai trò truyền thống

Ở nhiều nền văn hóa, phụ nữ trong độ tuổi mãn kinh thường đồng thời trải qua các thay đổi xã hội:

Trách nhiệm với cha mẹ già, con cái trưởng thành.
Nghỉ hưu hoặc cảm giác mất vai trò xã hội.
Cảm giác “hết thời”, giảm tự tin về ngoại hình và năng lực.

Những yếu tố này nếu không được chia sẻ hoặc hỗ trợ, dễ dẫn đến stress tích lũy và khởi phát trầm cảm.

4.3. Bệnh lý mãn tính kèm theo

Tăng huyết áp, đái tháo đường, loãng xương, béo phì và các bệnh mạn tính khác thường xuất hiện hoặc nặng hơn ở tuổi mãn kinh, góp phần gây mệt mỏi và giảm chất lượng sống, từ đó làm tăng nguy cơ rối loạn tâm lý.

5. Chẩn đoán và nhận diện trầm cảm trong mãn kinh

5.1. Trầm cảm trong mãn kinh không giống trầm cảm điển hình

Ở phụ nữ mãn kinh, biểu hiện trầm cảm thường không đặc trưng:

Cảm giác “trống rỗng” kéo dài.
Giảm hứng thú với các hoạt động quen thuộc.
Rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi, hay quên, giảm tập trung.
Cảm giác bị bỏ rơi, vô dụng, đôi khi có ý nghĩ tiêu cực.

Nhiều người nhầm lẫn những biểu hiện này với “lão hóa bình thường” hoặc “tính khí thất thường”, dẫn đến chậm trễ trong chẩn đoán và can thiệp.

5.2. Công cụ đánh giá

Thang điểm PHQ-9, HAM-D, Beck Depression Inventory có thể hỗ trợ đánh giá mức độ trầm cảm.
Cần loại trừ nguyên nhân thực thể như suy giáp, thiếu vitamin B12 hoặc bệnh lý thần kinh.

6. Hướng tiếp cận điều trị toàn diện

6.1. Liệu pháp thay thế hormone (HRT)

HRT có thể giúp cải thiện triệu chứng trầm cảm nhẹ đến trung bình ở phụ nữ mãn kinh, đặc biệt nếu kết hợp với rối loạn vận mạch hoặc khô âm đạo.
Cần cân nhắc kỹ với người có nguy cơ tim mạch, ung thư vú hoặc huyết khối.

6.2. Thuốc điều trị trầm cảm

SSRI (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors) như sertraline, escitalopram có hiệu quả cao, đặc biệt trong nhóm không đáp ứng với HRT.
Các thuốc SNRI hoặc liệu pháp tâm lý như CBT (Cognitive Behavioral Therapy) cũng mang lại hiệu quả tốt.

6.3. Bổ sung thảo dược và dinh dưỡng

Isoflavone (đậu nành), Black Cohosh, omega-3 có thể hỗ trợ điều hòa nội tiết và cải thiện tâm trạng nhẹ.
Thực phẩm giàu tryptophan, vitamin D, B6, B12 giúp nâng đỡ chức năng thần kinh.

6.4. Thể thao và thiền định

Vận động thể chất đều đặn làm tăng endorphin – chất chống trầm cảm tự nhiên.
Thiền, yoga và các bài tập thở sâu giúp điều hòa trục hạ đồi – tuyến yên – thượng thận, giảm căng thẳng hiệu quả.

7. Kết luận

Trầm cảm trong giai đoạn mãn kinh là một thực thể có thật, xuất phát từ sự sụt giảm hormone estrogen cùng với hàng loạt thay đổi về thể chất, xã hội và cảm xúc. Không nên xem nhẹ những biểu hiện u uất, chán nản, mất ngủ hay buồn bã kéo dài ở phụ nữ tuổi mãn kinh.

Can thiệp sớm bằng điều trị nội khoa kết hợp hỗ trợ tâm lý và lối sống hợp lý có thể giúp họ vượt qua giai đoạn này một cách an toàn và bình an, tiếp tục sống khỏe mạnh và hạnh phúc trong giai đoạn hậu mãn kinh.

Tiền mãn kinh và mãn kinh: Hai giai đoạn – Một hành trình biến đổi nội tiết

9 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

1. Hành trình sinh lý tự nhiên của người phụ nữ

Trong suốt cuộc đời sinh sản của người phụ nữ, cơ thể trải qua những thay đổi lớn dưới sự chi phối của trục hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng. Tuy nhiên, đến một thời điểm nhất định, sự vận hành nhịp nhàng đó bắt đầu suy yếu và dần kết thúc. Quá trình này không xảy ra đột ngột mà diễn ra qua nhiều giai đoạn, bắt đầu từ tiền mãn kinh, kết thúc ở mãn kinh và tiếp tục ảnh hưởng đến sức khỏe trong giai đoạn hậu mãn kinh.

Hiểu rõ sự khác biệt giữa hai giai đoạn này là điều cần thiết để người phụ nữ có sự chuẩn bị phù hợp về thể chất lẫn tinh thần, đồng thời nhận diện và quản lý tốt các rối loạn đi kèm.

2. Định nghĩa và thời điểm xảy ra

2.1. Tiền mãn kinh (Perimenopause)

Tiền mãn kinh là giai đoạn chuyển tiếp sinh lý kéo dài trước khi người phụ nữ chính thức bước vào mãn kinh. Đây là thời kỳ mà hoạt động của buồng trứng bắt đầu suy giảm, dẫn đến rối loạn sản xuất hormone sinh dục – đặc biệt là estrogen và progesterone.

Thời điểm khởi phát: thường bắt đầu từ tuổi 40, có thể sớm hơn (khoảng 35 tuổi) hoặc muộn hơn tùy theo thể trạng và di truyền.
Thời gian kéo dài: trung bình 4–8 năm trước khi người phụ nữ có chu kỳ kinh cuối cùng.

2.2. Mãn kinh (Menopause)

Mãn kinh được định nghĩa là thời điểm người phụ nữ không còn hành kinh trong vòng 12 tháng liên tục, không do nguyên nhân bệnh lý hay can thiệp y học. Đây là dấu mốc chấm dứt vĩnh viễn chức năng sinh sản tự nhiên.

Tuổi mãn kinh trung bình: khoảng 50–52 tuổi ở phụ nữ châu Á; có thể dao động từ 45 đến 55 tuổi.
Sau mãn kinh: giai đoạn hậu mãn kinh kéo dài suốt phần đời còn lại, với những thay đổi kéo dài do thiếu hụt estrogen.

3. Sự khác biệt về cơ chế sinh lý

3.1. Tiền mãn kinh – Suy giảm không đồng đều

Giai đoạn tiền mãn kinh đặc trưng bởi sự giảm tiết estrogen một cách không ổn định. Hoạt động của nang noãn trở nên thất thường, khiến nồng độ estrogen và progesterone dao động thất thường theo chu kỳ kinh nguyệt.

Có chu kỳ không phóng noãn.
Chu kỳ kinh nguyệt có thể ngắn hơn, dài hơn hoặc mất chu kỳ.
Thay đổi này ảnh hưởng đến vùng dưới đồi, gây rối loạn điều hòa nhiệt độ, tâm trạng và giấc ngủ.

3.2. Mãn kinh – Suy giảm hoàn toàn chức năng buồng trứng

Khi số lượng nang noãn dự trữ trong buồng trứng cạn kiệt, quá trình sản xuất nội tiết sinh dục ngừng hẳn. Lúc này, nồng độ estrogen trong huyết thanh giảm đáng kể, dẫn đến hàng loạt rối loạn mạn tính liên quan đến chuyển hóa, tim mạch, xương khớp và thần kinh.

4. Triệu chứng lâm sàng

4.1. Triệu chứng giai đoạn tiền mãn kinh

Rối loạn kinh nguyệt: chu kỳ thất thường, rong kinh hoặc thiểu kinh.
Bốc hỏa: cơn nóng đột ngột vùng mặt, cổ, lan tỏa toàn thân.
Mất ngủ: khó vào giấc, thức giấc giữa đêm, ngủ không sâu.
Tâm lý không ổn định: dễ cáu gắt, lo âu, trầm cảm nhẹ.
Giảm ham muốn: thay đổi về tâm lý và nội tiết ảnh hưởng đến tình dục.
Căng tức vú, đau khớp, tăng cân, rối loạn vận mạch.

4.2. Triệu chứng giai đoạn mãn kinh

Khô âm đạo, giảm tiết dịch: do niêm mạc âm đạo teo lại vì thiếu estrogen.
Loãng xương: tăng nguy cơ gãy xương, giảm mật độ xương do thiếu estrogen bảo vệ.
Rối loạn chuyển hóa: tăng nguy cơ đái tháo đường type 2, rối loạn lipid máu.
Tim mạch: tăng nguy cơ xơ vữa động mạch, tăng huyết áp.
Rối loạn tiết niệu: són tiểu, viêm nhiễm đường tiểu.
Rối loạn trí nhớ, sa sút trí tuệ sớm nếu không được hỗ trợ kịp thời.

5. Chẩn đoán và theo dõi

5.1. Tiền mãn kinh

Chủ yếu dựa vào lâm sàng: tuổi, rối loạn kinh nguyệt, triệu chứng rối loạn vận mạch.
Xét nghiệm FSH và estradiol có thể dao động, không mang tính quyết định.

5.2. Mãn kinh

Được xác định khi không có kinh liên tục ≥12 tháng.
Xét nghiệm: FSH > 40 IU/L, estradiol giảm sâu.
Ngoài ra cần tầm soát: mật độ xương (DEXA), lipid máu, glucose máu, chức năng tuyến giáp.

6. Hệ quả lâu dài và tầm quan trọng của can thiệp sớm

6.1. Trong giai đoạn tiền mãn kinh

Can thiệp sớm bằng thay đổi lối sống, chế độ ăn uống giàu canxi, tập thể dục, kiểm soát cân nặng có thể làm giảm rối loạn kinh nguyệt và trì hoãn mãn kinh sớm.
Hỗ trợ từ các sản phẩm bổ sung nội tiết thảo dược như Mexican Wild Yam, Black Cohosh, Isoflavone từ đậu nành giúp ổn định nội tiết, giảm bốc hỏa, mất ngủ và khô âm đạo.

6.2. Trong giai đoạn mãn kinh

Cần theo dõi và quản lý nguy cơ loãng xương, bệnh tim mạch và rối loạn chuyển hóa.
Điều trị thay thế hormone (HRT) có thể xem xét dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.
Tâm lý trị liệu và hoạt động xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì chất lượng cuộc sống.

7. Kết luận

Tiền mãn kinh và mãn kinh không phải là bệnh mà là những giai đoạn sinh lý tất yếu trong cuộc đời người phụ nữ. Tuy nhiên, sự suy giảm hormone trong hai giai đoạn này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất, tinh thần và chất lượng sống nếu không được nhận diện và can thiệp đúng cách.

Hiểu rõ sự khác biệt giữa tiền mãn kinh và mãn kinh giúp người phụ nữ chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe toàn diện, hướng đến một cuộc sống khỏe mạnh và an yên sau tuổi trung niên.

Cứng khớp buổi sáng – Dấu hiệu thầm lặng của viêm khớp?

9 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Mỗi sáng thức dậy, bạn cảm thấy các khớp tay, khớp gối như bị “khóa cứng”? Phải mất vài phút, thậm chí hàng giờ, mới có thể cử động bình thường?
Triệu chứng tưởng chừng vô hại này lại có thể là lời thì thầm đầu tiên của một bệnh lý viêm khớp đang âm thầm tiến triển, đặc biệt là các bệnh lý viêm khớp mạn tính như viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp hay viêm khớp vảy nến.

1. Cứng khớp buổi sáng là gì?

Cứng khớp buổi sáng (morning stiffness) là tình trạng các khớp trở nên cứng đờ, khó cử động sau một giấc ngủ dài hoặc giai đoạn bất động kéo dài. Người bệnh thường cảm nhận rõ ràng nhất triệu chứng này khi thức dậy, với cảm giác “kẹt khớp”, đau nhẹ, hoặc khớp vận động kém linh hoạt. Đôi khi cảm giác này chỉ thoáng qua trong vài phút, nhưng cũng có thể kéo dài hàng giờ.

2. Cơ chế bệnh sinh của hiện tượng cứng khớp buổi sáng

Trong khi ngủ, các hoạt động chuyển hóa và tuần hoàn khớp bị giảm đi rõ rệt. Ở người khỏe mạnh, điều này không gây ảnh hưởng đáng kể. Tuy nhiên, ở những người có viêm khớp, tình trạng viêm tại màng hoạt dịch làm tăng tiết dịch khớp, gây phù nề, tích tụ các chất trung gian gây viêm như prostaglandin, cytokine (TNF-alpha, IL-1, IL-6), khiến khớp trở nên cứng và đau khi bất động lâu.

Ngoài ra, tổ chức viêm quanh khớp cũng dẫn đến xơ hóa bao khớp, dính khớp một phần, làm giảm độ linh hoạt và tăng thời gian cần thiết để “khởi động” khớp vào mỗi buổi sáng.

3. Cứng khớp buổi sáng – Khi nào là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý?

Không phải mọi trường hợp cứng khớp buổi sáng đều là bệnh. Tuy nhiên, nếu triệu chứng kéo dài trên 30 phút và kèm theo đau khớp, sưng, hạn chế vận động hoặc kéo dài liên tục nhiều tuần, người bệnh nên đến khám chuyên khoa Cơ xương khớp. Một số bệnh lý thường gặp:

a. Viêm khớp dạng thấp (Rheumatoid Arthritis – RA)

Là bệnh lý tự miễn phổ biến nhất gây viêm đa khớp mạn tính.
Đặc trưng bởi cứng khớp buổi sáng kéo dài trên 1 giờ, tổn thương khớp có tính chất đối xứng (cổ tay, bàn tay, cổ chân).
Các biểu hiện toàn thân như mệt mỏi, sụt cân, sốt nhẹ cũng có thể đi kèm.
Nếu không điều trị sớm, RA gây biến dạng khớp và tàn phế không hồi phục.

b. Viêm cột sống dính khớp (Ankylosing Spondylitis – AS)

Là bệnh lý viêm cột sống mạn tính, chủ yếu gặp ở nam giới trẻ.
Biểu hiện đặc trưng: cứng khớp lưng hoặc thắt lưng vào sáng sớm, cải thiện khi vận động, đau tăng về đêm.
Bệnh tiến triển có thể gây dính khớp sống, hạn chế khả năng cúi/ngửa.

c. Viêm khớp vảy nến (Psoriatic Arthritis)

Thường xảy ra ở người có tiền sử bệnh vảy nến da.
Cứng khớp buổi sáng thường kéo dài và kèm theo sưng khớp ngón tay, ngón chân dạng “ngón tay xúc xích”.
Có thể kèm theo tổn thương da điển hình hoặc không.

d. Thoái hóa khớp (Osteoarthritis – OA)

Là nguyên nhân hàng đầu gây đau khớp ở người lớn tuổi.
Cứng khớp buổi sáng thường ngắn (dưới 30 phút) và cải thiện nhanh sau khi vận động nhẹ.
Tổn thương chủ yếu ở khớp chịu lực: khớp gối, háng, cột sống thắt lưng.

e. Lupus ban đỏ hệ thống (Systemic Lupus Erythematosus – SLE)

Có thể biểu hiện viêm khớp dạng không ăn mòn, đối xứng, kèm cứng khớp.
Ngoài triệu chứng khớp, bệnh thường kèm tổn thương da, thận, máu, thần kinh.

4. Phân biệt cứng khớp viêm và không viêm

Đặc điểm	Cứng khớp do viêm	Cứng khớp không viêm
Thời gian kéo dài	>30 phút (thường >1 giờ)	<30 phút
Cải thiện khi vận động	Có	Có
Kèm sưng nóng đỏ đau	Thường có	Hiếm
Đối tượng	Người trẻ, trung niên	Người cao tuổi
Bệnh kèm theo	Viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp	Thoái hóa khớp

5. Cận lâm sàng nào giúp chẩn đoán nguyên nhân?

Xét nghiệm máu:
- Tốc độ lắng máu (ESR), CRP: Tăng trong viêm khớp.
- Yếu tố dạng thấp (RF), anti-CCP: Dương tính trong viêm khớp dạng thấp.
- HLA-B27: Liên quan viêm cột sống dính khớp.
- ANA, anti-dsDNA: Gợi ý lupus ban đỏ.
Chẩn đoán hình ảnh:
- X-quang: Phát hiện hẹp khe khớp, bào mòn xương, dính khớp.
- Siêu âm khớp: Phát hiện tràn dịch, màng hoạt dịch dày.
- MRI: Đánh giá viêm sớm, tổn thương phần mềm.

6. Điều trị và quản lý

a. Điều trị nguyên nhân

Viêm khớp dạng thấp: Methotrexate, sulfasalazine, thuốc sinh học (anti-TNF).
Viêm cột sống dính khớp: NSAIDs, thuốc ức chế TNF-alpha.
Thoái hóa khớp: Glucosamine, chondroitin, thuốc giảm đau, tập vận động phù hợp.

b. Điều trị triệu chứng

NSAIDs giảm đau, kháng viêm.
Corticosteroid trong đợt cấp.
Vật lý trị liệu: Tập vận động khớp, giảm cứng khớp.
Điều chỉnh sinh hoạt: Không nằm quá lâu, dậy sớm vận động nhẹ.

7. Khi nào cần đi khám?

Cứng khớp buổi sáng kéo dài >30 phút trong nhiều ngày.
Có sưng, nóng, đỏ, đau khớp.
Giảm vận động khớp, đau tăng về đêm.
Mệt mỏi, sốt nhẹ, sút cân không rõ nguyên nhân.

Việc phát hiện sớm và điều trị đúng giai đoạn giúp làm chậm tiến triển bệnh, bảo tồn chức năng khớp và cải thiện chất lượng sống đáng kể.

8. Lời kết

Cứng khớp buổi sáng không đơn thuần chỉ là dấu hiệu lão hóa hay nằm sai tư thế. Đây có thể là tín hiệu cảnh báo sớm của các bệnh viêm khớp mạn tính nguy hiểm, nếu không điều trị kịp thời sẽ để lại hậu quả nặng nề. Lắng nghe cơ thể, chú ý các dấu hiệu bất thường và đến gặp bác sĩ chuyên khoa sớm là cách tốt nhất để giữ cho hệ vận động khỏe mạnh lâu dài.