Tháng 5 2025 - Trang 3 trên 5

Buồn ngủ cả ngày có thể là dấu hiệu của trầm cảm không điển hình

18 Tháng 5, 202518 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

I. Trầm cảm không điển hình là gì?

Trầm cảm không điển hình (Atypical Depression) là một thể phụ của rối loạn trầm cảm nặng, được đặc trưng bởi những biểu hiện có vẻ “trái ngược” với trầm cảm kinh điển. Thay vì mất ngủ, chán ăn, bệnh nhân có thể ngủ nhiều và ăn nhiều – nhất là thèm đồ ngọt hoặc tinh bột. Mặc dù tên gọi là “không điển hình”, nhưng đây lại là dạng phổ biến, đặc biệt ở phụ nữ và người trẻ.

Khác biệt quan trọng nhất của trầm cảm không điển hình là khả năng cảm xúc “bật lại” khi có sự kiện tích cực, điều mà trầm cảm điển hình thường không có. Tuy nhiên, cảm xúc tích cực này chỉ thoáng qua, không duy trì được lâu.

II. Mối liên hệ giữa trầm cảm không điển hình và giấc ngủ

1. Ngủ nhiều nhưng vẫn mệt mỏi

Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của trầm cảm không điển hình là ngủ quá nhiều – còn gọi là “hypersomnia”. Người bệnh có thể ngủ hơn 10 tiếng mỗi ngày và vẫn cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng khi thức dậy.

Không giống như giấc ngủ hồi phục sau một ngày làm việc mệt mỏi, giấc ngủ trong trầm cảm không điển hình thường không đem lại cảm giác được nghỉ ngơi, và người bệnh có thể tiếp tục nằm trên giường hàng giờ mà không muốn dậy.

2. Rối loạn nhịp sinh học

Cơ thể người hoạt động theo một chu kỳ sinh học 24 giờ (circadian rhythm), kiểm soát hormone, thân nhiệt, giấc ngủ và trạng thái tinh thần. Ở người bị trầm cảm không điển hình, chu kỳ này thường bị đảo lộn – ví dụ như cảm thấy tỉnh táo ban đêm, buồn ngủ ban ngày, hoặc không thể duy trì giờ ngủ cố định.

Sự rối loạn này khiến não bộ không đồng bộ hóa được các tín hiệu cảm xúc, làm tăng cảm giác buồn bã và mất kiểm soát. Đây cũng là lý do tại sao điều chỉnh giờ giấc ngủ có thể đóng vai trò then chốt trong điều trị.

III. Tại sao giấc ngủ lại ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần?

Giấc ngủ và tâm trạng có mối liên hệ hai chiều rất chặt chẽ. Thiếu ngủ hoặc ngủ quá nhiều đều có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng tâm lý. Trong trầm cảm không điển hình, ngủ nhiều không phải là biểu hiện của thư giãn, mà là dấu hiệu của sự rút lui tâm lý – một cách não bộ “trốn tránh” thực tại.

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng ngủ quá nhiều làm giảm mức serotonin – chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong việc điều hòa tâm trạng. Ngoài ra, giấc ngủ dài không chất lượng còn khiến người bệnh khó tập trung, suy giảm trí nhớ và cảm thấy “chậm chạp về mặt tinh thần”.

IV. Những triệu chứng đặc trưng của trầm cảm không điển hình

Ngoài rối loạn giấc ngủ, người mắc trầm cảm không điển hình có thể gặp các biểu hiện sau:

Cảm xúc dễ bị tổn thương: Người bệnh thường cảm thấy bị từ chối hoặc bị tổn thương sâu sắc bởi những sự kiện nhỏ.
Tăng cảm giác ngon miệng, đặc biệt là thèm đồ ngọt: Dẫn đến tăng cân không kiểm soát.
Chân tay có cảm giác nặng nề như bị “chì đè” (leaden paralysis), đặc biệt vào buổi sáng.
Có khả năng cảm nhận niềm vui thoáng qua khi có sự kiện tích cực, nhưng cảm giác này không kéo dài.

Những đặc điểm trên giúp phân biệt trầm cảm không điển hình với các dạng trầm cảm khác, từ đó lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp hơn.

V. Phân biệt với trầm cảm điển hình và các rối loạn giấc ngủ khác

1. Trầm cảm điển hình

Người mắc trầm cảm điển hình thường mất ngủ, đặc biệt là thức dậy sớm và không thể ngủ lại. Họ mất hứng thú với mọi hoạt động, kể cả những điều từng yêu thích, và khó trải nghiệm cảm xúc tích cực.

Ngược lại, trầm cảm không điển hình vẫn giữ được khả năng phản ứng cảm xúc tích cực, nhưng thường thèm ăn, ngủ nhiều và dễ xúc động hơn.

2. Rối loạn giấc ngủ nguyên phát

Người mắc rối loạn giấc ngủ như ngủ rũ (narcolepsy) hoặc rối loạn giấc ngủ sinh học cũng có biểu hiện buồn ngủ ban ngày, nhưng thường không kèm theo cảm giác tuyệt vọng, chán nản như trong trầm cảm. Phân biệt là cần thiết vì điều trị hoàn toàn khác nhau.

VI. Điều trị trầm cảm không điển hình có gì đặc biệt?

1. Thuốc chống trầm cảm phù hợp

Trầm cảm không điển hình đáp ứng tốt với chất ức chế monoamine oxidase (MAOIs) – tuy nhiên do tác dụng phụ và tương tác thuốc cao nên không còn phổ biến. Hiện nay, các nhóm như SSRI (sertraline, fluoxetine) hay SNRI (venlafaxine) được sử dụng nhiều hơn.

Tuy nhiên, người bệnh cần theo dõi sát các tác dụng phụ vì một số loại thuốc có thể làm tăng cảm giác buồn ngủ, cần điều chỉnh liều hoặc chuyển thuốc nếu ảnh hưởng đến sinh hoạt.

2. Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT)

CBT giúp người bệnh nhận diện các kiểu suy nghĩ tiêu cực, học cách thay thế bằng tư duy tích cực hơn. Đồng thời, kỹ thuật này hướng dẫn cách tái thiết lập thói quen ngủ, ăn uống, vận động và kết nối xã hội – những yếu tố cốt lõi của phục hồi.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng CBT kết hợp với thuốc mang lại hiệu quả vượt trội so với dùng thuốc đơn thuần.

3. Thiết lập lại nhịp sinh học

Liệu pháp ánh sáng (light therapy) và cấu trúc lại giờ giấc sinh hoạt là yếu tố rất quan trọng. Ví dụ: mở cửa sổ đón ánh nắng buổi sáng, tránh thiết bị điện tử trước khi ngủ, thức dậy đúng giờ mỗi ngày, kể cả cuối tuần.

Những thay đổi nhỏ về môi trường sống có thể giúp não bộ “làm lại lịch sinh học”, từ đó cải thiện giấc ngủ và trạng thái tinh thần.

VII. Lối sống và dinh dưỡng hỗ trợ điều trị

1. Tập thể dục đều đặn

Hoạt động thể chất – kể cả đi bộ nhẹ nhàng 30 phút mỗi ngày – đã được chứng minh có tác dụng chống trầm cảm ngang với thuốc ở mức độ nhẹ đến vừa. Tập thể dục cũng giúp điều chỉnh chu kỳ ngủ – thức và tăng mức endorphin.

2. Chế độ ăn chống viêm

Một số thực phẩm như cá béo, quả mọng, rau xanh đậm có tác dụng chống viêm và cải thiện chức năng thần kinh. Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đường tinh luyện và caffeine quá mức cũng giúp giảm dao động tâm trạng.

3. Ngủ có kế hoạch, không “ngủ bù” cuối tuần

Ngủ quá nhiều vào cuối tuần có thể làm rối loạn đồng hồ sinh học hơn nữa. Giữ giờ ngủ – thức ổn định giúp não bộ duy trì chu trình sản xuất hormone đều đặn.

VIII. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Ngủ quá nhiều trong nhiều tuần, cảm giác không hồi phục.
Không thể làm việc, học tập hay duy trì các mối quan hệ do mệt mỏi hoặc tâm trạng xấu.
Có ý nghĩ tiêu cực kéo dài, đặc biệt là ý định tự làm hại bản thân.
Không cải thiện sau khi đã cố gắng điều chỉnh lối sống.

Trầm cảm không phải là sự yếu đuối hay lười biếng – đó là một bệnh lý sinh học có thể điều trị được.

IX. Kết luận

Trầm cảm không điển hình là một tình trạng tâm thần phổ biến nhưng thường bị hiểu lầm. Ngủ nhiều, tăng cân, cảm xúc dao động – tất cả đều có thể là dấu hiệu bạn đang cần sự giúp đỡ. Nhận diện đúng triệu chứng, tìm đến đúng chuyên gia và kiên trì theo đuổi liệu pháp cá nhân hóa sẽ giúp bạn tìm lại nhịp sống lành mạnh và cảm giác hạnh phúc thực sự.

Tài liệu tham khảo

Cirrincione L, Plescia F, Malta G, et al. Evaluation of correlation between sleep and psychiatric disorders in a population of night shift workers: a pilot study. Int J Environ Res Public Health. 2023;20(4):3756. doi:10.3390/ijerph20043756
Fang H, Tu S, Sheng J, et al. Depression in sleep disturbance: A review on a bidirectional relationship, mechanisms and treatment. J Cell Mol Med. 2019;23(4):2324-2332. doi:10.1111/jcmm.14170

PCOS và Cuộc chiến giảm cân: Làm thế nào để chiến thắng

18 Tháng 5, 202518 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

I. PCOS là gì và vì sao lại gây tăng cân?

Hội chứng buồng trứng đa nang (Polycystic Ovary Syndrome – PCOS) là một rối loạn nội tiết phổ biến ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. PCOS gây mất cân bằng hormone, làm tăng nồng độ androgen (hormone nam) dẫn đến chu kỳ kinh nguyệt không đều, rậm lông, mụn trứng cá và khó thụ thai. Tuy nhiên, một trong những ảnh hưởng đáng kể nhất của PCOS là kháng insulin – nguyên nhân chính khiến việc giảm cân trở nên đặc biệt khó khăn.

Khi cơ thể kháng insulin, glucose không thể được hấp thu hiệu quả vào tế bào, dẫn đến tăng đường huyết và tích tụ mỡ, đặc biệt ở vùng bụng. Tăng cân do PCOS không chỉ gây mất thẩm mỹ mà còn làm trầm trọng thêm các triệu chứng nội tiết và tăng nguy cơ mắc đái tháo đường type 2, bệnh tim mạch và vô sinh.

II. Tại sao giảm cân lại quan trọng với người mắc PCOS?

Giảm chỉ 5–10% trọng lượng cơ thể có thể cải thiện đáng kể các triệu chứng của PCOS. Khi cân nặng giảm, cơ thể nhạy cảm hơn với insulin, làm giảm nồng độ androgen và điều hòa lại chu kỳ kinh nguyệt. Giảm cân cũng giúp cải thiện tâm trạng, tăng khả năng mang thai tự nhiên và giảm nguy cơ mắc các biến chứng lâu dài.

Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng giảm cân có thể đảo ngược tình trạng vô kinh hoặc rối loạn rụng trứng ở phụ nữ mắc PCOS. Vì thế, dù khó khăn, giảm cân không chỉ là mục tiêu về vóc dáng mà còn là chiến lược điều trị hiệu quả.

III. Ăn gì để giảm cân khi bị PCOS?

1. Ưu tiên carbohydrate phức hợp và thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) thấp

Thay vì loại bỏ hoàn toàn tinh bột, hãy chọn các nguồn carb giàu chất xơ như yến mạch, quinoa, gạo lứt, khoai lang. Những thực phẩm này giải phóng glucose chậm hơn, giúp kiểm soát đường huyết và insulin ổn định hơn.

Thực phẩm GI thấp không chỉ giúp no lâu mà còn làm giảm cảm giác thèm ăn, từ đó hỗ trợ giảm cân hiệu quả hơn. Đồng thời, nó làm giảm khả năng tích tụ mỡ bụng – đặc điểm thường gặp ở phụ nữ mắc PCOS.

2. Tăng protein trong mỗi bữa ăn

Protein giúp xây dựng cơ bắp và tăng cảm giác no. Nên bổ sung nguồn protein chất lượng cao từ thịt nạc, trứng, cá, sữa chua Hy Lạp, đậu nành, hoặc whey protein không đường.

Việc phân phối protein đều trong các bữa ăn trong ngày giúp duy trì lượng đường ổn định và kiểm soát sự tăng vọt insulin sau ăn – điều rất quan trọng trong PCOS.

3. Chọn chất béo tốt, tránh chất béo bão hòa

Chất béo lành mạnh như omega-3 từ cá hồi, quả bơ, dầu oliu, các loại hạt giúp chống viêm – yếu tố thường tăng cao trong PCOS. Ngược lại, chất béo bão hòa từ thực phẩm chiên, đồ hộp, thịt đỏ nên được hạn chế.

Chất béo lành mạnh cũng giúp ổn định hormone sinh sản và hỗ trợ rụng trứng đều đặn hơn.

IV. Những sai lầm phổ biến cần tránh

1. Nhịn ăn gián đoạn sai cách (Intermittent Fasting)

Dù IF có thể có ích trong một số trường hợp, nhưng với người mắc PCOS và kháng insulin, việc nhịn ăn kéo dài có thể làm tăng cortisol – hormone gây stress – dẫn đến tăng đề kháng insulin và tích trữ mỡ bụng nhiều hơn.

Tốt nhất nên bắt đầu với mô hình nhẹ như 12:12 (ăn trong 12 tiếng, nhịn 12 tiếng) trước khi thử các khung giờ hẹp hơn. Việc ép cơ thể quá đột ngột sẽ phản tác dụng.

2. Tập luyện quá sức mà không nghỉ ngơi

Tập thể dục quá mức mà không có thời gian phục hồi khiến cơ thể căng thẳng, tăng sản xuất cortisol – lại làm cản trở quá trình giảm cân. Điều này đặc biệt quan trọng với người mắc PCOS – vốn đã có rối loạn nội tiết nền.

Cần xen kẽ giữa ngày tập và ngày nghỉ, kết hợp tập aerobic, tạ nhẹ và yoga để giảm viêm và cải thiện độ nhạy insulin.

3. Loại bỏ hoàn toàn tinh bột

Cắt bỏ tinh bột hoàn toàn có thể gây mệt mỏi, rối loạn kinh nguyệt, và khiến quá trình trao đổi chất chậm lại. Nên giữ lượng carb lành mạnh từ rau củ, đậu lăng, yến mạch và tránh carb tinh chế như bánh mì trắng, đường, nước ngọt.

Một chế độ ăn PCOS thông minh không phải là “no carb”, mà là smart carb – lựa chọn thông minh và kiểm soát lượng.

V. Vai trò của vận động trong giảm cân với PCOS

1. Tập luyện tăng sức bền (resistance training)

Tập tạ nhẹ hoặc bodyweight giúp tăng khối cơ, từ đó tăng tốc độ trao đổi chất khi nghỉ ngơi (resting metabolic rate). Cơ bắp cũng giúp cải thiện độ nhạy insulin – một yếu tố then chốt trong giảm cân ở PCOS.

Chỉ cần 2–3 buổi tập mỗi tuần là đủ để bắt đầu cảm nhận sự khác biệt về năng lượng và vóc dáng.

2. Cardio cường độ vừa

Đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội 30–45 phút mỗi ngày giúp đốt cháy mỡ thừa và giảm stress. Việc duy trì cardio nhẹ nhàng cũng giúp giảm viêm mạn tính và hỗ trợ nội tiết.

Không cần phải tập HIIT quá mạnh – sự kiên trì và đều đặn là yếu tố quyết định thành công lâu dài.

3. Yoga và thiền

Yoga cải thiện tuần hoàn vùng chậu, cân bằng trục nội tiết HPO (Hypothalamus–Pituitary–Ovary), từ đó điều hòa chu kỳ kinh nguyệt. Thiền giúp kiểm soát cortisol – giảm tích mỡ vùng bụng do stress.

Kết hợp thể chất và tinh thần sẽ tạo nên một lối sống bền vững hơn cho người mắc PCOS.

VI. Hỗ trợ y tế: Khi nào cần can thiệp thuốc?

Trong một số trường hợp, Metformin – thuốc điều trị đái tháo đường type 2 – được sử dụng để cải thiện độ nhạy insulin và hỗ trợ giảm cân. Metformin cũng có thể giúp khôi phục chu kỳ kinh nguyệt và cải thiện khả năng rụng trứng.

Ngoài ra, một số thuốc như myo-inositol, berberine, hoặc GLP-1 agonist (dưới sự chỉ định của bác sĩ) cũng được nghiên cứu có tác dụng giảm cân cho phụ nữ PCOS. Tuy nhiên, đây không phải là “phép màu” mà chỉ hỗ trợ tốt khi kết hợp chế độ ăn và vận động hợp lý.

Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa nội tiết hoặc sản phụ khoa trước khi dùng bất kỳ loại thuốc nào.

VII. Vai trò của giấc ngủ và kiểm soát căng thẳng

Thiếu ngủ và stress kéo dài làm tăng cortisol – hormone gây cản trở giảm cân và làm trầm trọng rối loạn nội tiết. Phụ nữ PCOS thường gặp khó ngủ do mất cân bằng hormone melatonin và progesterone.

Dành ít nhất 7–8 giờ ngủ mỗi đêm, ngủ đúng giờ và tránh dùng điện thoại trước khi ngủ là những bước đơn giản giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ. Kỹ thuật hít thở sâu, viết nhật ký cảm xúc, hoặc thiền 5 phút mỗi sáng có thể giúp giảm căng thẳng đáng kể.

VIII. Tâm lý trong hành trình giảm cân với PCOS

Cảm giác thất vọng, thiếu tự tin, và áp lực xã hội khiến phụ nữ mắc PCOS dễ rơi vào vòng xoáy ăn uống cảm xúc. Việc giảm cân không nên chỉ xoay quanh con số trên cân mà cần là quá trình chăm sóc bản thân toàn diện.

Thay vì áp lực “giảm nhanh”, hãy tập trung vào những thay đổi nhỏ bền vững – ví dụ như tăng năng lượng, cải thiện làn da, chu kỳ đều hơn… Đây là những dấu hiệu thực sự đáng giá.

Tìm một cộng đồng hỗ trợ (nhóm online, tư vấn viên dinh dưỡng, bạn đồng hành) sẽ giúp bạn giữ động lực và kiên trì hơn.

IX. Kết luận: Bạn có thể kiểm soát PCOS – bắt đầu từ hôm nay

PCOS không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát hiệu quả. Việc giảm cân khi mắc PCOS là một thách thức, nhưng không phải là điều bất khả thi. Với chiến lược dinh dưỡng hợp lý, tập luyện khoa học, kiểm soát căng thẳng và ngủ đủ giấc – bạn có thể từng bước cải thiện sức khỏe nội tiết và nâng cao chất lượng sống.

Tài liệu tham khảo:

Frary JM, Bjerre KP, Glintborg D, Ravn P. The effect of dietary carbohydrates in women with polycystic ovary syndrome: A systematic review. Minerva Endocrinol. 2016;41(1):57-69.
Hazlehurst JM, Singh P, Bhogal G, Broughton S, Tahrani AA. How to manage weight loss in women with obesity and PCOS seeking fertility?. Clin Endocrinol (Oxf). 2022;97(2):208-216. doi:10.1111/cen.14726

Đầy hơi, chướng bụng? Có thể do nhóm thực phẩm FODMAP

18 Tháng 5, 202518 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

I. FODMAP là gì? Vì sao lại ảnh hưởng đến tiêu hóa?

FODMAP là viết tắt của một nhóm các carbohydrate chuỗi ngắn và đường có khả năng hấp thụ kém ở ruột non, bao gồm: Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols. Khi không được hấp thụ hoàn toàn, các chất này đi xuống đại tràng và bị vi khuẩn lên men, sinh ra khí và gây ra các triệu chứng khó chịu như đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy hoặc táo bón.

Những người mắc hội chứng ruột kích thích (IBS) hoặc rối loạn tiêu hóa chức năng khác thường rất nhạy cảm với nhóm thực phẩm này. Việc áp dụng chế độ ăn FODMAP thấp (Low FODMAP Diet) đã được chứng minh là có thể cải thiện đến 75% triệu chứng ở người mắc IBS.

II. Phân loại FODMAP

FODMAP không phải là một loại chất đơn lẻ mà là một nhóm gồm nhiều loại carbohydrate khác nhau. Mỗi loại lại có nguồn gốc thực phẩm và ảnh hưởng khác nhau đến hệ tiêu hóa.

Oligosaccharides (fructans, galacto-oligosaccharides – GOS): Có trong hành, tỏi, lúa mì, đậu, đỗ.
Disaccharides (lactose): Có trong sữa, phô mai mềm, kem, sữa chua.
Monosaccharides (fructose dư thừa so với glucose): Có trong táo, lê, mật ong, siro ngô.
Polyols (sorbitol, mannitol, xylitol): Có trong một số trái cây như mận, đào, cũng như trong kẹo cao su không đường, chất tạo ngọt nhân tạo.

Việc hiểu rõ từng nhóm giúp bạn dễ dàng nhận diện các thực phẩm có nguy cơ cao gây kích ứng tiêu hóa.

III. Tại sao FODMAP lại gây rối loạn tiêu hóa?

FODMAP hút nước vào lòng ruột do đặc tính thẩm thấu cao. Khi vào đại tràng, chúng lên men bởi vi khuẩn đường ruột, tạo ra khí như hydrogen, methane và carbon dioxide. Điều này làm tăng áp lực trong lòng ruột, gây đầy hơi, đau bụng và thay đổi nhu động ruột.

Ở người bình thường, hiện tượng này có thể không gây ảnh hưởng. Tuy nhiên, với người có đường ruột nhạy cảm, ví dụ như bệnh nhân IBS, các phản ứng này có thể gây co thắt ruột dữ dội và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống.

IV. Danh sách các thực phẩm FODMAP cao phổ biến

Dưới đây là một số thực phẩm thông dụng nhưng lại chứa lượng FODMAP cao, có thể gây khó chịu cho hệ tiêu hóa nếu ăn với lượng lớn:

1. Rau củ

Hành tây, tỏi, hẹ: Giàu fructans, thường là tác nhân mạnh gây kích thích.
Súp lơ, cải bruxen, bắp cải: Gây sinh khí mạnh.
Atisô, măng tây, cần tây, củ cải đường: Chứa nhiều oligosaccharides và polyols.

2. Trái cây

Táo, lê, xoài, dưa hấu: Giàu fructose và sorbitol.
Mận, mơ, đào, cherry: Chứa polyol, đặc biệt là sorbitol và mannitol.
Chuối chín kỹ: Dễ gây đầy hơi nếu ăn nhiều.

3. Sản phẩm sữa

Sữa bò, sữa dê, sữa cừu: Giàu lactose – dễ gây đau bụng, tiêu chảy.
Kem, phô mai mềm, sữa chua: Dù chứa lợi khuẩn nhưng vẫn có lactose.

4. Ngũ cốc và thực phẩm giàu tinh bột

Lúa mì, lúa mạch, lúa mạch đen: Đặc biệt là khi ăn ở dạng chưa tinh chế.
Mì ống, bánh mì trắng, bánh quy, bánh ngọt: Dễ gây đầy hơi và trướng bụng.

5. Các loại đậu

Đậu nành, đậu lăng, đậu đen, đậu đỏ: Giàu GOS và fructans – rất khó tiêu hóa.
Đậu hà lan: Dù tốt cho tim mạch nhưng gây đầy bụng với người nhạy cảm.

6. Chất tạo ngọt

Sorbitol, xylitol, erythritol: Có trong kẹo chewing gum không đường, nước uống kiêng.
Mật ong, siro ngô: Giàu fructose tự do.

V. Dấu hiệu bạn có thể bị nhạy cảm với FODMAP

Không phải ai cũng cần tránh FODMAP. Tuy nhiên, nếu bạn thường xuyên gặp các triệu chứng dưới đây sau khi ăn, rất có thể FODMAP là thủ phạm:

Đầy bụng, trướng hơi ngay sau bữa ăn.
Đau bụng âm ỉ hoặc co thắt vùng hạ vị.
Tiêu chảy, táo bón luân phiên hoặc phân không thành khuôn.
Buồn nôn hoặc cảm giác đầy dạ dày kéo dài.
Khó tiêu, ợ hơi nhiều, mất cảm giác ngon miệng.

Việc theo dõi triệu chứng sau mỗi bữa ăn và ghi nhật ký thực phẩm sẽ giúp bạn xác định rõ loại thức ăn gây vấn đề.

VI. Cách tiếp cận chế độ ăn FODMAP thấp

Chế độ ăn Low FODMAP gồm 3 giai đoạn chính, nên được thực hiện dưới sự hướng dẫn của chuyên gia dinh dưỡng:

1. Giai đoạn loại bỏ (elimination phase)

Loại bỏ toàn bộ các thực phẩm FODMAP cao trong vòng 4–6 tuần. Đây là giai đoạn giúp hệ tiêu hóa “nghỉ ngơi” và ổn định triệu chứng.

2. Giai đoạn tái thử nghiệm (reintroduction)

Từng nhóm FODMAP được đưa trở lại chế độ ăn một cách riêng biệt để xem cơ thể phản ứng như thế nào. Giai đoạn này giúp xác định nhóm gây nhạy cảm cụ thể.

3. Giai đoạn duy trì (maintenance)

Xây dựng chế độ ăn cá nhân hóa, giữ lại những thực phẩm dung nạp tốt và tránh nhóm đã xác định là gây triệu chứng.

VII. Những hiểu lầm phổ biến về FODMAP

1. FODMAP là thực phẩm “xấu”?

Không. Nhiều thực phẩm chứa FODMAP rất bổ dưỡng – ví dụ như hành, tỏi, đậu, trái cây. Chúng không có hại cho phần lớn dân số và chỉ gây vấn đề ở những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm.

2. Cần loại bỏ FODMAP vĩnh viễn?

Không nên. Việc loại bỏ FODMAP hoàn toàn và kéo dài có thể gây thiếu chất xơ, giảm đa dạng hệ vi sinh đường ruột. Điều quan trọng là xác định mức độ dung nạp và điều chỉnh hợp lý.

3. Tự loại bỏ mà không cần chuyên gia?

Sai lầm này có thể dẫn đến rối loạn dinh dưỡng, thiếu hụt vitamin và gây rối loạn ăn uống. Việc áp dụng chế độ Low FODMAP nên có sự giám sát của chuyên gia dinh dưỡng để đảm bảo cân bằng.

VIII. Các thực phẩm thay thế phù hợp cho người nhạy cảm FODMAP

Nếu bạn cần cắt giảm FODMAP, vẫn có rất nhiều lựa chọn lành mạnh thay thế:

Rau củ: Dưa chuột, cà rốt, bí xanh, cà chua, rau bina.
Trái cây: Dâu tây, việt quất, cam, chuối chưa chín kỹ, dưa lưới.
Ngũ cốc: Yến mạch không gluten, gạo, quinoa.
Sữa thực vật: Sữa hạnh nhân, sữa dừa, sữa gạo (không đường).
Chất đạm: Thịt gà, cá, trứng, đậu phụ lên men (tempeh).
Gia vị: Gừng, nghệ, hành lá phần xanh, nước cốt chanh.

IX. Kết luận: FODMAP – Kẻ thù vô hình hay chất dinh dưỡng bị hiểu lầm?

FODMAP không phải là “kẻ thù” của sức khỏe, mà là nhóm thực phẩm cần được cá nhân hóa theo từng cơ địa. Với người bình thường, đây vẫn là nguồn dinh dưỡng giàu chất xơ, lợi khuẩn và vitamin. Tuy nhiên, với người có hội chứng ruột kích thích hoặc tiêu hóa yếu, việc nhận biết và kiểm soát lượng FODMAP là chìa khóa để kiểm soát triệu chứng hiệu quả mà không cần dùng đến thuốc.

Tài liệu tham khảo:

Roncoroni L, Elli L, Doneda L, et al. A Retrospective Study on Dietary FODMAP Intake in Celiac Patients Following a Gluten-Free Diet. Nutrients. 2018;10(11):1769. doi:10.3390/nu10111769

Đặt lên bàn cân: Chế độ ăn Keto vs. Carnivore – Cuộc chiến giữa rau và thịt

18 Tháng 5, 202518 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

I. Vì sao chế độ ăn ít carb lại bùng nổ?

Trong nhiều năm gần đây, các chế độ ăn giảm tinh bột (low-carb) đã trở thành xu hướng mạnh mẽ trên toàn cầu. Điển hình nhất là chế độ Keto (ketogenic) và Carnivore – cả hai đều nhấn mạnh vào việc cắt giảm carbohydrate, nhưng cách tiếp cận và triết lý dinh dưỡng hoàn toàn khác nhau. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa hai chế độ này là điều cần thiết để lựa chọn phù hợp với cơ thể, mục tiêu sức khỏe và lối sống cá nhân.

Chế độ ăn keto

II. Tổng quan về chế độ ăn Keto

Keto là viết tắt của “Ketogenic Diet” – một chế độ ăn với tỷ lệ chất béo cao (70–75%), protein vừa phải (20–25%) và carb rất thấp (5–10%). Mục tiêu là đưa cơ thể vào trạng thái ketosis, khi đó cơ thể chuyển từ dùng glucose sang dùng ketone (từ mỡ) làm nguồn năng lượng chính.

Chế độ ăn này thường bao gồm các thực phẩm như: thịt, trứng, các loại dầu, bơ, rau ít tinh bột, hạt, sữa ít đường và quả mọng. Việc duy trì trạng thái ketosis đòi hỏi sự kiểm soát nghiêm ngặt lượng carb tiêu thụ – tối đa 20–50g mỗi ngày.

Keto được chứng minh có hiệu quả giảm cân nhanh, cải thiện chỉ số đường huyết, tăng cường trí nhớ và giảm viêm. Tuy nhiên, việc theo dõi tỉ lệ vĩ mô (macro ratio) và phản ứng của cơ thể là yếu tố then chốt.

III. Tổng quan về chế độ ăn Carnivore

Khác với Keto, chế độ Carnivore có phần cực đoan hơn khi cắt hoàn toàn tất cả thực phẩm có nguồn gốc thực vật, chỉ tập trung vào thịt động vật, nội tạng, trứng và mỡ động vật.

Mục tiêu của Carnivore không chỉ là giảm carb, mà còn loại bỏ hoàn toàn chất xơ, lectin, oxalate – những chất có trong rau củ mà một số người cho là “kích thích viêm và rối loạn tự miễn”. Đây là lý do chế độ ăn này được nhiều người mắc bệnh viêm ruột, dị ứng thực phẩm hoặc rối loạn chuyển hóa lựa chọn.

Tuy nhiên, việc loại bỏ hoàn toàn rau, trái cây và các nhóm thực phẩm giàu vitamin – khoáng chất có thể khiến Carnivore đối mặt với nhiều tranh cãi về nguy cơ thiếu hụt vi chất.

IV. So sánh thành phần dinh dưỡng

1. Tỷ lệ dinh dưỡng

Keto: Hướng đến tỷ lệ linh hoạt với 70% chất béo, 20% protein, 10% carb.
Carnivore: Chủ yếu là protein và mỡ động vật, gần như không có carb (0–1%).

Keto cho phép ăn rau xanh, quả mọng – giúp cung cấp chất xơ và chống oxy hóa. Ngược lại, Carnivore loại bỏ hoàn toàn những yếu tố này, đặt cơ thể vào trạng thái “kháng tinh bột” cực đoan.

2. Nguồn protein và mỡ

Cả hai đều dựa vào nguồn protein từ động vật, nhưng Keto ưu tiên chất béo từ dầu thực vật, quả bơ, các loại hạt, trong khi Carnivore khuyến khích sử dụng mỡ động vật và nội tạng.

Keto có thể phù hợp với người ăn bán chay (ăn trứng, sữa), còn Carnivore thì không linh hoạt và yêu cầu nghiêm ngặt về nguồn thịt – đặc biệt là thịt đỏ và hải sản.

V. Lợi ích tiềm năng của từng chế độ

Lợi ích của chế độ Keto

Hỗ trợ giảm cân: Do giảm cảm giác đói và tăng chuyển hóa mỡ.
Kiểm soát đường huyết và insulin: Rất hiệu quả cho người tiền đái tháo đường hoặc đái tháo đường type 2.
Cải thiện chức năng não: Ketone được cho là nguồn năng lượng “sạch” cho não.
Giảm nguy cơ viêm và cải thiện hội chứng chuyển hóa.

Lợi ích của chế độ Carnivore

Giảm viêm ruột và dị ứng thực phẩm: Nhờ loại bỏ các chất gây phản ứng ở thực vật như gluten, oxalate, FODMAP.
Đơn giản hóa chế độ ăn: Không cần đong đếm macro, không cần nấu nhiều món.
Giảm cân nhanh chóng và tăng năng lượng: Đặc biệt ở những người bị kháng insulin nặng.
Thay đổi vi khuẩn đường ruột theo hướng giảm sinh khí, giảm chướng bụng.

VI. Nguy cơ tiềm ẩn của hai chế độ

Nguy cơ khi theo Keto lâu dài

Thiếu vi chất: Do hạn chế nhiều loại thực phẩm, dễ thiếu magie, kali, vitamin B, D.
Táo bón: Ít chất xơ từ rau xanh.
Hơi thở có mùi acetone, đau đầu, mệt mỏi trong giai đoạn đầu (Keto flu).
Khó tuân thủ lâu dài: Do đòi hỏi theo dõi tỉ lệ dinh dưỡng chặt chẽ.

Nguy cơ khi theo Carnivore

Thiếu vitamin C, chất xơ, flavonoid: Những vi chất chủ yếu đến từ rau quả.
Tăng cholesterol LDL và acid uric: Đặc biệt nếu ăn nhiều thịt đỏ.
Gây mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột.
Không phù hợp cho người bệnh tim mạch, gout, rối loạn chuyển hóa lipid.

VII. Ai nên chọn Keto? Ai nên chọn Carnivore?

Keto phù hợp với:

Người cần giảm cân bền vững, kiểm soát đường huyết.
Người có thể tuân thủ lâu dài chế độ ăn kiểm soát vĩ mô.
Bệnh nhân có rối loạn chuyển hóa nhưng vẫn cần duy trì chất xơ, vitamin.

Carnivore phù hợp với:

Người bị viêm ruột, IBS, viêm khớp dạng thấp kháng thuốc.
Người dị ứng thực phẩm phức tạp, không dung nạp FODMAP.
Người có mục tiêu ngắn hạn, cần “reset” hệ tiêu hóa.

VIII. Quan điểm của chuyên gia dinh dưỡng

Phần lớn các chuyên gia dinh dưỡng đánh giá Keto là hợp lý hơn về mặt khoa học, vì vẫn giữ lại nhóm rau củ và các nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng khác.

Carnivore hiện vẫn còn thiếu các nghiên cứu lớn và dài hạn để đánh giá toàn diện lợi ích – nguy cơ. Một số chuyên gia xem đây là biện pháp tạm thời cho các trường hợp đặc biệt, không nên duy trì lâu dài vì rủi ro thiếu hụt vi chất và mất cân bằng dinh dưỡng.

IX. Có thể kết hợp hai chế độ?

Thực tế, một số người theo hướng “Ketovore” – tức là chế độ Keto biến thể giàu thịt, vẫn giữ 5–10% khẩu phần từ rau củ ít carb như rau chân vịt, cải xoăn, hoặc bơ.

Hướng tiếp cận này kết hợp lợi ích giảm viêm của Carnivore với sự linh hoạt và dinh dưỡng từ Keto, giúp nhiều người duy trì chế độ ăn trong thời gian dài hơn.

Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là nghe cơ thể bạn phản hồi, theo dõi dấu hiệu mệt mỏi, khó tiêu, táo bón hoặc bất thường về da – nội tiết để điều chỉnh phù hợp.

X. Lựa chọn nào là thông minh?

Cả Keto và Carnivore đều có điểm mạnh và hạn chế riêng. Keto có ưu thế về tính linh hoạt, hàm lượng vi chất và phù hợp với đại đa số người. Trong khi đó, Carnivore mang lại hiệu quả bất ngờ trong các trường hợp viêm tự miễn hoặc rối loạn tiêu hóa, nhưng cần được giám sát kỹ lưỡng.

Nếu bạn mới bắt đầu, Keto có thể là điểm khởi đầu an toàn. Nếu bạn đang phải đối mặt với các triệu chứng rối loạn tiêu hóa không giải thích được, Carnivore có thể là một thử nghiệm ngắn hạn – nhưng đừng quên kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Tài liệu tham khảo:

Chen S, Su X, Feng Y, et al. Ketogenic Diet and Multiple Health Outcomes: An Umbrella Review of Meta-Analysis. Nutrients. 2023;15(19):4161. doi:10.3390/nu15194161
Lennerz BS, Mey JT, Henn OH, Ludwig DS. Behavioral Characteristics and Self-Reported Health Status among 2029 Adults Consuming a “Carnivore Diet”. Curr Dev Nutr. 2021;5(12):nzab133. doi:10.1093/cdn/nzab133

Đau hông ở phụ nữ: Nguyên nhân khiến không thể ngồi lâu

17 Tháng 5, 202517 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

I. Đau hông không còn là vấn đề “nhỏ”

Đau hông (hip pain) là một triệu chứng thường gặp ở phụ nữ, đặc biệt là từ độ tuổi trung niên trở đi. Tuy nhiên, không ít phụ nữ trẻ cũng trải qua tình trạng này mà không rõ nguyên nhân. Thay vì chỉ đổ lỗi cho “già đi” hay “thoái hóa”, chúng ta cần hiểu rằng đau hông có thể bắt nguồn từ nhiều cơ quan khác nhau – bao gồm xương, khớp, cơ, thần kinh, hoặc thậm chí là cơ quan sinh dục và tiêu hóa.

II. Vị trí đau nói lên điều gì?

Khu vực “hông” trong cách nói thường dân gian có thể chỉ nhiều vị trí khác nhau. Vì vậy, việc xác định vị trí chính xác của cơn đau là bước đầu tiên quan trọng trong chẩn đoán nguyên nhân:

Đau phía trước hông hoặc bẹn: Thường liên quan đến khớp háng, thoái hóa, viêm khớp.
Đau phía ngoài hông: Có thể do viêm bao hoạt dịch, chấn thương gân cơ.
Đau phía sau hông (gần mông): Nhiều khả năng liên quan đến cột sống thắt lưng, thần kinh tọa.
Đau lan xuống đùi: Cảnh báo tổn thương thần kinh, đặc biệt là hội chứng cơ hình lê (piriformis syndrome) hoặc thoát vị đĩa đệm.

III. Các nguyên nhân thường gặp gây đau hông ở phụ nữ

1. Viêm bao hoạt dịch (Bursitis)

Bao hoạt dịch là túi dịch nhỏ nằm đệm giữa xương và gân/cơ. Khi bị viêm (do va chạm, hoạt động lặp lại), nó gây đau dữ dội vùng ngoài hông. Phụ nữ trên 40 tuổi, hoặc người hoạt động thể lực nhiều thường mắc phải.

Viêm bao hoạt dịch vùng mấu chuyển lớn (trochanteric bursitis) là nguyên nhân hàng đầu gây đau hông mãn tính ở nữ giới và có thể dễ bị nhầm với thoái hóa khớp háng.

2. Thoái hóa khớp háng

Thoái hóa thường xảy ra do tuổi tác, đặc biệt ở phụ nữ sau mãn kinh, khi estrogen giảm dẫn đến mất cân bằng chuyển hóa xương.

Dấu hiệu đặc trưng:

Cứng khớp buổi sáng kéo dài dưới 30 phút.
Đau tăng khi vận động, giảm khi nghỉ.
Hạn chế biên độ xoay trong, dạng đùi.

3. Hội chứng cơ hình lê

Cơ hình lê nằm sâu trong vùng mông, khi bị căng hoặc viêm sẽ đè ép vào dây thần kinh tọa – gây đau hông lan xuống chân, dễ bị nhầm với thoát vị đĩa đệm.

Phân tích thêm: Phụ nữ có vùng chậu rộng hơn nam giới, khiến cơ hình lê phải làm việc nhiều hơn để ổn định khớp hông – đây là lý do nữ giới dễ bị hội chứng này hơn.

4. Chấn thương hoặc vi chấn thương

Một cú ngã, tai nạn thể thao hoặc đơn giản là mang giày cao gót trong thời gian dài cũng có thể làm tổn thương các cấu trúc quanh khớp hông.

Lưu ý: Những chấn thương nhỏ lặp lại lâu ngày (microtrauma) là nguyên nhân phổ biến nhưng khó nhận diện.

5. Lạc nội mạc tử cung (Endometriosis)

Một nguyên nhân ít ngờ đến nhưng lại rất phổ biến ở phụ nữ đau hông mãn tính. Lạc nội mạc tử cung có thể lan sang vùng chậu và ảnh hưởng đến thần kinh vùng hông.

Triệu chứng gợi ý:

Đau hông đi kèm đau bụng kinh dữ dội.
Đau khi quan hệ tình dục hoặc khi đi tiêu.
Tiền sử vô sinh.

6. Thoát vị đĩa đệm thắt lưng

Dễ gặp ở người làm việc văn phòng, ít vận động hoặc sai tư thế. Cơn đau thường xuất phát từ cột sống lưng và lan xuống hông, mông, đùi và chân.

IV. Các yếu tố nguy cơ gia tăng đau hông ở phụ nữ

Mang thai: Trọng lượng thai nhi làm thay đổi trục cơ thể và tăng áp lực lên khớp hông.
Mãn kinh: Mất estrogen → giảm mật độ xương, giảm chất nhờn khớp.
Lười vận động: Làm yếu các cơ vùng chậu và hông.
Thừa cân: Làm tăng áp lực lên khớp hông mỗi ngày.

V. Làm thế nào để phòng ngừa đau hông?

Phòng bệnh hơn chữa bệnh – điều này càng đúng với các vấn đề về hệ vận động như đau hông. Với phụ nữ, việc duy trì sức khỏe khớp hông cần sự chủ động và toàn diện từ lối sống đến sinh hoạt hằng ngày.

1. Duy trì cân nặng hợp lý

Mỗi kg cân nặng dư thừa tạo thêm áp lực lên khớp hông – nhất là khi đi lại, leo cầu thang hay đứng lâu. Phụ nữ bị béo phì có nguy cơ cao hơn 2–3 lần bị thoái hóa khớp háng.

Gợi ý:

Theo đuổi chế độ ăn lành mạnh, giảm chất béo bão hòa.
Ăn đủ canxi và vitamin D để phòng loãng xương.

2. Tập thể dục đều đặn nhưng đúng cách

Hoạt động thể chất giúp tăng sức mạnh nhóm cơ mông, đùi – từ đó bảo vệ khớp hông. Tuy nhiên, không phải bài tập nào cũng phù hợp.

Nên:

Đi bộ nhanh (power walking).
Đạp xe cố định (stationary biking).
Bơi lội – giảm tải cho khớp nhưng vẫn tăng cường vận động.

Tránh:

Nhảy dây, chạy cường độ cao (nếu đã có đau).
Yoga tư thế ép hông quá mạnh khi chưa khởi động kỹ.

3. Khởi động và giãn cơ đúng cách

Nhiều người – đặc biệt là nữ giới khi tập gym – bỏ qua phần khởi động hoặc kéo giãn, dẫn đến chấn thương vùng chậu – hông do cơ, gân bị kéo căng đột ngột.

Gợi ý động tác kéo giãn nhẹ nhàng vùng hông:

Figure 4 Stretch: Nằm ngửa, đặt mắt cá chân trái lên đầu gối phải và kéo đùi phải về phía ngực.
Hip Flexor Stretch: Quỳ một chân trước, chân còn lại phía sau. Đẩy hông nhẹ ra trước đến khi căng cơ đùi trước.

Ăn ngọt mà không tăng đường huyết? Đừng vội tin đường rượu!

17 Tháng 5, 202517 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

1. Đường: Ngọt ngào nhưng nguy hiểm?

Định nghĩa và phân loại

Đường là một loại carbohydrate đơn giản, có trong nhiều thực phẩm tự nhiên như trái cây (fructose), mật ong, sữa (lactose), hoặc được sản xuất công nghiệp như đường trắng (sucrose). Đường có thể là monosaccharide (glucose, fructose) hoặc disaccharide (sucrose, lactose).

Tác động đến sức khỏe

Tăng năng lượng nhanh: Cung cấp năng lượng tức thì cho cơ thể, nhưng không bền vững.
Tăng đường huyết: Đặc biệt nguy hiểm với người mắc tiểu đường.
Gây sâu răng: Là nguồn thức ăn cho vi khuẩn tạo acid làm mòn men răng.
Liên quan đến bệnh mãn tính: Béo phì, hội chứng chuyển hóa, tim mạch và tiểu đường loại 2.

2. Đường rượu là gì?

Định nghĩa

“Đường rượu” (sugar alcohol) là một loại carbohydrate đặc biệt có cấu trúc hóa học giống cả đường và rượu (alcohol) – tuy nhiên hoàn toàn không chứa ethanol nên không gây say. Chúng có vị ngọt gần giống đường nhưng chứa ít calo hơn.

Nguồn gốc

Đường rượu có mặt tự nhiên trong trái cây (như lê, táo, đào) và rau củ, hoặc được tổng hợp từ glucose thông qua quá trình hydro hóa công nghiệp.

Các loại phổ biến

Xylitol: Ngọt tương đương đường, có trong kẹo chewing gum, kem đánh răng.
Erythritol: Gần như không chứa calo, không làm tăng đường huyết.
Sorbitol, Mannitol: Thường dùng trong bánh kẹo không đường, dược phẩm.

3. Tác động của đường rượu đến sức khỏe

Ưu điểm

Ít calo: Dao động từ 0.2 đến 2.6 kcal/g, trong khi đường là 4 kcal/g.
Ít ảnh hưởng đến đường huyết: Phù hợp cho người mắc tiểu đường.
Thân thiện với răng: Không bị lên men bởi vi khuẩn gây sâu răng.

Nhược điểm

Gây rối loạn tiêu hóa: Khi tiêu thụ quá mức, đường rượu có thể gây đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy do được lên men ở ruột già.
Ảnh hưởng hệ vi sinh vật đường ruột: Dù nhẹ, nhưng có thể gây mất cân bằng nếu sử dụng lâu dài với liều cao.

4. So sánh nhanh: Đường vs Đường rượu

Tiêu chí	Đường	Đường rượu
Nguồn gốc	Tự nhiên & tổng hợp	Tự nhiên & tổng hợp
Lượng calo	4 kcal/g	0.2 – 2.6 kcal/g
Đường huyết	Tăng nhanh	Ảnh hưởng nhẹ hoặc không
Ảnh hưởng đến răng	Gây sâu răng	Bảo vệ răng
Tiêu hóa	Bình thường	Có thể gây tiêu chảy

5. Lời khuyên khi chọn lựa

Không nên xem đường rượu là “vô tội”: Mặc dù tốt hơn đường thường ở một số khía cạnh, nhưng lạm dụng vẫn có thể gây rối loạn tiêu hóa.
Không thay thế hoàn toàn thực phẩm tươi: Các chất làm ngọt ít calo không nên thay thế trái cây, rau xanh, và thực phẩm toàn phần.
Đọc kỹ nhãn sản phẩm: Nhiều thực phẩm “không đường” vẫn có thể chứa lượng lớn đường rượu.
Không phù hợp cho trẻ nhỏ: Đường rượu có thể gây tiêu chảy nặng ở trẻ em nếu dùng sai liều.

6. Kết luận: Đâu là lựa chọn thông minh?

Việc lựa chọn giữa đường và đường rượu không đơn giản là “trắng – đen”. Nếu bạn cần kiểm soát lượng đường huyết, cân nặng hoặc giảm nguy cơ sâu răng, đường rượu có thể là lựa chọn tốt nếu dùng đúng liều. Tuy nhiên, đường tự nhiên từ trái cây, rau củ vẫn luôn là nguồn dinh dưỡng bền vững và an toàn hơn so với các chất làm ngọt thay thế.

ApoB và Lp(a): Những chỉ số mới trong đánh giá nguy cơ bệnh tim mạch

12 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Bệnh động mạch vành (CAD) là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu. Truyền thống, việc đánh giá nguy cơ mắc bệnh này dựa vào các chỉ số như cholesterol toàn phần, LDL-C (cholesterol “xấu”) và HDL-C (cholesterol “tốt”). Tuy nhiên, một nghiên cứu gần đây được công bố trên European Heart Journal đã chỉ ra rằng việc đo lường apolipoprotein B (apoB) và lipoprotein(a) [Lp(a)] có thể cung cấp thông tin chính xác hơn về nguy cơ mắc CAD.

1. Apolipoprotein B (apoB) – Chỉ số phản ánh số lượng hạt cholesterol xấu

ApoB là protein chính trong các lipoprotein gây xơ vữa động mạch như LDL, VLDL và IDL. Mỗi hạt lipoprotein atherogenic chứa một phân tử apoB, do đó, nồng độ apoB trong máu phản ánh số lượng hạt cholesterol xấu lưu thông trong cơ thể.

Nghiên cứu cho thấy rằng nồng độ apoB cao liên quan chặt chẽ đến nguy cơ mắc CAD, thậm chí còn mạnh hơn so với nồng độ LDL-C. Điều này đặc biệt quan trọng vì một số người có mức LDL-C bình thường nhưng số lượng hạt LDL nhỏ và đậm đặc cao, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.

2. Lipoprotein(a) [Lp(a)] – Yếu tố nguy cơ di truyền thường bị bỏ qua

Lp(a) là một loại lipoprotein tương tự LDL nhưng có thêm một protein gọi là apolipoprotein(a). Nồng độ Lp(a) trong máu chủ yếu được xác định bởi yếu tố di truyền và ít bị ảnh hưởng bởi chế độ ăn uống hoặc lối sống.Wikipedia

Mức Lp(a) cao được xác định là một yếu tố nguy cơ độc lập đối với CAD, đột quỵ và hẹp van động mạch chủ. Tuy nhiên, xét nghiệm Lp(a) chưa được phổ biến rộng rãi trong thực hành lâm sàng, mặc dù khoảng 20% dân số có mức Lp(a) cao.

3. Ưu điểm của xét nghiệm apoB và Lp(a) so với lipid truyền thống

Phản ánh chính xác hơn nguy cơ xơ vữa động mạch: ApoB đo lường số lượng hạt lipoprotein gây xơ vữa, trong khi LDL-C chỉ đo lường lượng cholesterol trong các hạt đó.
Phát hiện nguy cơ ở những người có lipid truyền thống bình thường: Một số người có mức LDL-C bình thường nhưng vẫn có nguy cơ cao do số lượng hạt LDL nhỏ và đậm đặc cao, điều mà apoB có thể phát hiện.
Đánh giá nguy cơ di truyền: Lp(a) giúp xác định nguy cơ mắc CAD do yếu tố di truyền, đặc biệt hữu ích ở những người có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch sớm.

4. Ai nên xét nghiệm apoB và Lp(a)?

Theo các chuyên gia, xét nghiệm apoB và Lp(a) nên được xem xét ở:

Người có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch sớm.
Người có mức LDL-C bình thường nhưng có các yếu tố nguy cơ khác như tăng triglyceride, béo phì hoặc hội chứng chuyển hóa.
Người đã mắc bệnh tim mạch nhưng không có các yếu tố nguy cơ truyền thống rõ ràng.
Người có mức Lp(a) cao hoặc có tiền sử gia đình có mức Lp(a) cao.

5. Ứng dụng lâm sàng và hướng dẫn hiện tại

Mặc dù các nghiên cứu gần đây ủng hộ việc sử dụng apoB và Lp(a) trong đánh giá nguy cơ tim mạch, nhưng các hướng dẫn lâm sàng hiện tại vẫn chưa đồng thuận hoàn toàn về việc sử dụng rộng rãi các xét nghiệm này. Một phần do chi phí xét nghiệm và thiếu các phương pháp điều trị cụ thể cho mức Lp(a) cao.

Tuy nhiên, một số tổ chức y tế châu Âu và các chuyên gia lipid học tại Hoa Kỳ khuyến nghị xét nghiệm Lp(a) ít nhất một lần trong đời, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao.

6. Kết luận

Việc đo lường apoB và Lp(a) cung cấp thông tin bổ sung quan trọng trong đánh giá nguy cơ mắc bệnh động mạch vành, đặc biệt ở những người có lipid truyền thống bình thường nhưng vẫn có nguy cơ cao. Mặc dù chưa được áp dụng rộng rãi, nhưng các xét nghiệm này có thể giúp cá nhân hóa chiến lược phòng ngừa và điều trị bệnh tim mạch trong tương lai.

Gan nhiễm độc: Những cảnh báo không thể bỏ qua

12 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Gan là cơ quan giải độc lớn nhất của cơ thể, chịu trách nhiệm lọc máu, chuyển hóa chất độc và loại bỏ các chất thải ra khỏi hệ tuần hoàn. Tuy nhiên, do phải thường xuyên tiếp xúc với các độc tố từ thực phẩm, thuốc men, rượu bia hay môi trường ô nhiễm, gan có thể bị tổn thương và trở nên quá tải, dẫn đến tình trạng gan nhiễm độc. Điều nguy hiểm là gan không có nhiều thụ thể cảm giác đau, nên các tổn thương thường tiến triển âm thầm. Nhận biết sớm các dấu hiệu của gan nhiễm độc sẽ giúp phòng tránh được nhiều hậu quả nghiêm trọng về sau.

1. Mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân

Một trong những dấu hiệu sớm nhất và phổ biến nhất khi gan bị nhiễm độc là cảm giác mệt mỏi kéo dài, dù không làm việc nặng.
Gan chịu trách nhiệm chuyển hóa năng lượng từ thức ăn. Khi gan hoạt động kém hiệu quả, quá trình chuyển hóa bị đình trệ khiến cơ thể không được cung cấp đủ năng lượng, gây cảm giác uể oải.
Ngoài ra, tích tụ độc tố trong máu do gan lọc kém cũng ảnh hưởng đến hệ thần kinh, góp phần gây ra tình trạng mệt mỏi triền miên.

2. Vàng da, vàng mắt

Tình trạng vàng da, vàng mắt thường là dấu hiệu rõ ràng của sự tổn thương gan, đặc biệt khi liên quan đến khả năng chuyển hóa bilirubin – một sản phẩm phụ của tế bào hồng cầu bị phân hủy.
Khi gan không chuyển hóa được bilirubin, chất này sẽ tích tụ trong máu và thấm vào mô, gây nên hiện tượng vàng da, vàng mắt.
Tuy đây là dấu hiệu khá muộn, nhưng lại rất đặc trưng, báo hiệu gan đang bị tổn thương nặng hoặc đang trong tình trạng quá tải do nhiễm độc.

3. Da nổi mẩn, ngứa hoặc mề đay không rõ nguyên nhân

Gan giúp loại bỏ nhiều chất chuyển hóa, hormone dư thừa và độc tố khỏi cơ thể. Khi chức năng này suy giảm, các chất độc tồn đọng có thể ảnh hưởng đến da – cơ quan đào thải phụ.
Người bệnh có thể thấy da nổi mẩn đỏ, ngứa lan tỏa, mề đay không rõ nguyên nhân, thậm chí kéo dài dai dẳng dù đã điều trị da liễu.
Ngứa là dấu hiệu điển hình trong ứ mật – một hậu quả thường gặp khi gan bị tổn thương hoặc nhiễm độc kéo dài.

4. Hơi thở có mùi hôi, đắng miệng

Khi gan hoạt động kém, khả năng khử độc các hợp chất chứa lưu huỳnh, amoniac và một số axit béo bị suy giảm, dẫn đến việc các chất này được đào thải qua phổi gây ra hơi thở hôi.
Nhiều người mô tả hơi thở có mùi “cá ươn” hoặc “kim loại” – một dấu hiệu đặc trưng của gan không khỏe.
Ngoài ra, vị đắng trong miệng vào buổi sáng, cảm giác đầy hơi, chậm tiêu cũng phản ánh tình trạng gan không đảm nhiệm tốt chức năng tiêu hóa và chuyển hóa mật.

5. Rối loạn tiêu hóa, chướng bụng, phân bất thường

Gan sản xuất mật giúp tiêu hóa chất béo. Khi gan bị nhiễm độc, sản xuất và bài tiết mật suy giảm, dẫn đến khó tiêu, đầy bụng, đặc biệt sau bữa ăn nhiều dầu mỡ.
Phân có thể thay đổi màu sắc – trở nên nhạt, sệt hoặc có mùi hôi thối rõ rệt. Một số người còn gặp tình trạng táo bón kéo dài hoặc tiêu chảy thất thường.
Những biểu hiện này rất dễ bị nhầm lẫn với bệnh lý đường ruột, nhưng thực chất lại là dấu hiệu của rối loạn chức năng gan mật.

6. Dễ bầm tím và chảy máu

Gan là nơi tổng hợp nhiều yếu tố đông máu như fibrinogen, prothrombin… Khi gan bị nhiễm độc, việc tổng hợp các yếu tố này suy giảm, khiến cơ thể dễ chảy máu, bầm tím dù va chạm nhẹ.
Một số trường hợp có thể thấy chảy máu cam, rong kinh, hoặc bầm tím tự nhiên ở tay chân mà không nhớ có va chạm gì.
Đây là dấu hiệu cảnh báo gan đã suy giảm chức năng ở mức đáng báo động và cần được thăm khám sớm.

7. Rối loạn nội tiết và tâm trạng

Gan đóng vai trò chuyển hóa hormone. Khi gan bị nhiễm độc, lượng hormone dư thừa không được xử lý triệt để, gây mất cân bằng nội tiết.
Ở nữ giới, có thể gặp tình trạng rối loạn kinh nguyệt, mụn trứng cá nặng. Ở nam giới, có thể gặp giảm ham muốn, vú to bất thường do tăng estrogen.
Ngoài ra, độc tố trong máu còn ảnh hưởng đến hệ thần kinh, gây rối loạn giấc ngủ, dễ cáu gắt, lo âu, hoặc thậm chí trầm cảm.

8. Nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu

Một dấu hiệu đáng lưu ý khác là nước tiểu chuyển sang màu vàng sậm hoặc nâu, dù uống đủ nước, và phân nhạt màu.
Điều này xảy ra do sự tích tụ bilirubin tự do và sự suy giảm bài tiết mật qua đường tiêu hóa – tình trạng phổ biến ở những người có gan tổn thương hoặc nhiễm độc nặng.
Nếu đi kèm với vàng da, đây là một dấu hiệu nghiêm trọng cần được can thiệp y tế ngay.

Khi nào cần đi khám gan?

Nếu bạn có từ 2 dấu hiệu trở lên trong các triệu chứng nêu trên, đặc biệt khi tình trạng kéo dài, tái đi tái lại dù đã điều trị thông thường, bạn nên đến cơ sở y tế có chuyên khoa gan mật để được đánh giá chức năng gan qua các xét nghiệm men gan, bilirubin, siêu âm gan…

Kết luận

Gan là cơ quan “im lặng”, nhưng một khi đã lên tiếng thì thường tổn thương không còn nhẹ. Việc phát hiện sớm các dấu hiệu của gan nhiễm độc là vô cùng quan trọng để ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm như viêm gan, xơ gan, thậm chí ung thư gan. Bên cạnh việc tránh rượu bia, ăn uống lành mạnh và ngủ nghỉ hợp lý, bạn cũng có thể sử dụng các sản phẩm hỗ trợ bảo vệ gan có nguồn gốc thảo dược đã được kiểm chứng lâm sàng.

Ngưng thở khi ngủ: Hậu quả âm thầm của béo phì

12 Tháng 5, 202512 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Ngưng thở khi ngủ (Obstructive Sleep Apnea – OSA) là một rối loạn hô hấp thường gặp nhưng thường bị bỏ qua. Bệnh khiến người mắc có những đợt ngưng thở lặp đi lặp lại trong khi ngủ, kéo dài vài giây đến hàng chục giây, gây thiếu oxy máu, gián đoạn giấc ngủ và tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch. Một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất và có thể thay đổi được chính là béo phì.

1. Ngưng thở khi ngủ là gì? Cơ chế bệnh sinh

Ngưng thở khi ngủ là tình trạng tắc nghẽn một phần hoặc hoàn toàn đường hô hấp trên khi ngủ, dẫn đến ngừng thở tạm thời. Mỗi đợt ngưng thở thường kéo dài ≥10 giây và lặp lại nhiều lần trong đêm.

Cơ chế chính thường gặp là sự xẹp đường hô hấp vùng hầu họng do mất trương lực cơ trong khi ngủ, cộng với yếu tố giải phẫu bất thường như lưỡi to, amidan phì đại, cổ ngắn, mỡ vùng cổ dày.

📌 Mỗi lần ngưng thở làm oxy máu giảm, cơ thể buộc phải tỉnh giấc ngắn để “cấp cứu” hô hấp. Điều này gây gián đoạn giấc ngủ, ngủ không sâu và kéo theo hàng loạt rối loạn toàn thân.

2. Béo phì – yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ngưng thở khi ngủ

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng béo phì là nguyên nhân chính gây OSA, đặc biệt là béo trung tâm và béo vùng cổ. Người có BMI > 30 có nguy cơ ngưng thở khi ngủ cao gấp 5–10 lần so với người bình thường.

Béo phì làm tăng mô mỡ quanh hầu họng, làm thu hẹp lòng đường thở và dễ gây xẹp khi ngủ. Ngoài ra, mỡ trong ổ bụng và ngực cũng làm giảm dung tích phổi và giảm áp lực mở đường thở, khiến việc hô hấp khi ngủ càng khó khăn hơn.

Đáng chú ý, nguy cơ OSA tăng theo chu vi vòng cổ: nam giới > 43 cm và nữ giới > 38 cm là chỉ số cảnh báo nguy cơ cao.

3. Triệu chứng nhận biết thường bị bỏ qua

Người mắc OSA thường không nhận ra mình bị bệnh, vì các triệu chứng chính xảy ra trong lúc ngủ. Tuy nhiên, có thể nhận biết qua:

Ngáy to, ngắt quãng – thường bị người thân phát hiện.
Thức giấc giữa đêm, cảm giác nghẹn, khó thở.
Đau đầu buổi sáng, khó tập trung ban ngày, buồn ngủ quá mức.
Khô miệng, khô họng khi thức dậy.
Tăng huyết áp hoặc tim đập nhanh khi ngủ.

Tình trạng buồn ngủ ban ngày quá mức là một dấu hiệu cảnh báo đặc trưng, ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc và nguy cơ tai nạn giao thông.

4. Biến chứng nghiêm trọng nếu không điều trị

Nếu không điều trị, OSA có thể gây nhiều hậu quả sức khỏe nặng nề:

🔹 Rối loạn tim mạch

Tình trạng thiếu oxy lặp đi lặp lại kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, làm tăng huyết áp, nhịp tim nhanh, tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ và rối loạn nhịp tim.

🔹 Đái tháo đường type 2

OSA làm tăng đề kháng insulin và thúc đẩy các rối loạn chuyển hóa, đặc biệt ở người béo phì. Tỷ lệ mắc đái tháo đường ở người OSA cao gấp đôi người không bị.

🔹 Rối loạn nhận thức và tâm thần

Ngủ không sâu kéo dài gây suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung, lo âu, trầm cảm. Với người cao tuổi, đây là yếu tố nguy cơ sa sút trí tuệ.

🔹 Tăng nguy cơ tử vong

Một nghiên cứu trên Sleep (2010) cho thấy: người OSA nặng có nguy cơ tử vong do tim mạch cao gấp 2–3 lần người bình thường.

5. Chẩn đoán và phân độ mức độ ngưng thở khi ngủ

Phương pháp tiêu chuẩn để chẩn đoán OSA là đa ký giấc ngủ (Polysomnography – PSG). Thiết bị sẽ ghi lại:

Nhịp thở
Nhịp tim
Độ bão hòa oxy (SpO2)
Chuyển động ngực, cơ thể, sóng não…

Chỉ số quan trọng là AHI (Apnea-Hypopnea Index) – số lần ngưng thở hoặc thở nông mỗi giờ:

AHI	Mức độ OSA
5–15	Nhẹ
15–30	Trung bình
>30	Nặng

Nếu không có PSG, một số test đơn giản như STOP-BANG questionnaire cũng giúp sàng lọc ban đầu.

6. Điều trị OSA ở người béo phì – hướng tiếp cận toàn diện

🔸 Giảm cân – nền tảng quan trọng nhất

Giảm 10% trọng lượng cơ thể có thể giúp cải thiện đáng kể mức độ OSA, thậm chí hồi phục hoàn toàn ở một số trường hợp nhẹ.

Chế độ ăn giảm năng lượng, ít tinh bột nhanh, kết hợp tập luyện (150 phút/tuần) là chiến lược cốt lõi. Phẫu thuật giảm cân có thể được cân nhắc ở người béo phì mức độ III kèm OSA nặng.

🔸 Liệu pháp áp lực dương liên tục (CPAP)

Máy CPAP thổi khí liên tục vào đường thở khi ngủ, giúp đường thở không bị xẹp. Đây là phương pháp điều trị hiệu quả nhất với OSA trung bình–nặng.

Người béo phì dùng CPAP thường cải thiện giấc ngủ, huyết áp và chất lượng cuộc sống chỉ sau vài tuần.

🔸 Thay đổi tư thế ngủ

Ngủ nghiêng thay vì nằm ngửa giúp giảm nguy cơ tắc nghẽn đường thở do lưỡi tụt ra sau. Một số thiết bị hỗ trợ có thể được dùng để duy trì tư thế ngủ.

🔸 Can thiệp ngoại khoa

Phẫu thuật chỉnh hình hàm, cắt amidan, nạo VA có thể được chỉ định trong một số trường hợp OSA do bất thường cấu trúc.

7. Kết luận

Ngưng thở khi ngủ do béo phì không chỉ là “ngáy ngủ” đơn giản – mà là một rối loạn hô hấp mạn tính nguy hiểm, âm thầm làm tăng nguy cơ tim mạch, đái tháo đường và giảm tuổi thọ. Nếu bạn có chỉ số BMI cao, ngáy to, buồn ngủ ban ngày hoặc mệt mỏi kéo dài, hãy nghĩ đến khả năng mắc OSA và đến bác sĩ chuyên khoa để được thăm khám.

Giảm cân, thay đổi lối sống và điều trị đúng cách có thể mang lại sự thay đổi ngoạn mục cho sức khỏe tổng thể – bắt đầu từ giấc ngủ yên lành mỗi đêm.

Bệnh Gout: Dấu hiệu nhận biết sớm và dự phòng

10 Tháng 5, 2025 Dr Hoan

Gout không chỉ là bệnh của người giàu

Gout từng được xem là căn bệnh của giới thượng lưu do liên quan đến lối sống dư thừa đạm và bia rượu. Tuy nhiên, những thay đổi trong chế độ ăn hiện đại, thói quen ít vận động và tình trạng béo phì gia tăng khiến gout hiện nay trở thành vấn đề phổ biến ở mọi tầng lớp xã hội. Việc nhận biết sớm và chủ động phòng bệnh không chỉ giúp giảm các cơn đau cấp tính mà còn ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng đến khớp và các cơ quan nội tạng.

1. Gout là bệnh gì?

Gout là một dạng viêm khớp do rối loạn chuyển hóa purin, dẫn đến sự tích tụ acid uric trong máu. Khi nồng độ acid uric vượt ngưỡng hòa tan, các tinh thể urat hình thành và lắng đọng ở khớp, gây ra phản ứng viêm dữ dội. Điều đáng chú ý là quá trình hình thành bệnh diễn ra âm thầm trong nhiều năm trước khi có biểu hiện lâm sàng rõ rệt.

Mặc dù acid uric là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa purin tự nhiên và thức ăn, nhưng việc sản xuất quá mức hoặc thải trừ kém qua thận đều dẫn đến tình trạng tăng acid uric. Đây là lý do tại sao gout thường gặp ở người có bệnh lý chuyển hóa, chức năng thận suy giảm hoặc lạm dụng thực phẩm giàu purin như nội tạng, hải sản và bia rượu.

2. Dấu hiệu nhận biết sớm bệnh Gout

a. Tăng acid uric máu không triệu chứng

Giai đoạn này hoàn toàn không có biểu hiện lâm sàng rõ rệt nhưng lại tiềm ẩn nguy cơ cao. Người bệnh chỉ có thể phát hiện khi làm xét nghiệm máu định kỳ cho thấy nồng độ acid uric vượt mức bình thường (> 7mg/dL ở nam, > 6mg/dL ở nữ). Dù không gây đau nhức ngay lập tức, nhưng sự tích tụ acid uric kéo dài là nền tảng cho các cơn gout cấp trong tương lai.

b. Cơn gout cấp đầu tiên

Thường khởi phát vào ban đêm với cơn đau khớp đột ngột, dữ dội, sưng nóng đỏ và rất nhạy cảm, thường ở khớp ngón cái chân. Trong vòng 6–24 giờ, cơn đau đạt đỉnh và có thể kèm theo sốt nhẹ, mệt mỏi, mất ngủ vì đau. Nếu không được điều trị đúng cách, cơn gout có thể tái phát và lan sang các khớp khác như mắt cá chân, gối, cổ tay…

c. Giai đoạn gout mạn tính

Gout mạn xuất hiện sau nhiều năm tái phát các đợt viêm khớp cấp, gây hậu quả nghiêm trọng. Đặc trưng là xuất hiện các hạt tophi – những khối u nhỏ chứa tinh thể urat dưới da, đặc biệt ở vành tai, khớp bàn tay, bàn chân. Ngoài biến dạng khớp, gout mạn có thể gây tổn thương thận, tạo sỏi urat hoặc dẫn đến suy thận mạn tính – hậu quả ít được chú ý nhưng cực kỳ nguy hiểm.

3. Các yếu tố nguy cơ gây bệnh Gout

Chế độ ăn nhiều purin: Thực phẩm như nội tạng, hải sản, thịt đỏ chứa nhiều purin – tiền chất của acid uric. Khi tiêu thụ quá mức, cơ thể không kịp chuyển hóa và đào thải, dẫn đến tích tụ urat gây viêm. Ngoài ra, bia và rượu không chỉ làm tăng sản xuất acid uric mà còn ức chế thải trừ qua thận.
Thừa cân và béo phì: Mô mỡ làm tăng kháng insulin, gián tiếp giảm đào thải acid uric qua thận. Người béo phì còn dễ mắc các bệnh rối loạn chuyển hóa – yếu tố nền của bệnh gout. Giảm cân là một trong những biện pháp hiệu quả để giảm acid uric và nguy cơ tái phát.
Tiền sử gia đình mắc gout: Nhiều nghiên cứu cho thấy tính di truyền có vai trò trong khả năng chuyển hóa purin và đào thải acid uric. Người có cha mẹ hoặc anh chị mắc gout có nguy cơ cao hơn, đặc biệt khi kết hợp với lối sống không lành mạnh.
Sử dụng một số thuốc: Thuốc lợi tiểu nhóm thiazid, furosemid, aspirin liều thấp thường gây giữ urat lại trong máu. Việc sử dụng kéo dài mà không theo dõi có thể khiến người bệnh bị tăng acid uric máu kéo dài và tiến triển thành gout.
Bệnh lý nền: Người có bệnh thận mạn, tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu thường có nguy cơ cao bị gout do chức năng thải trừ acid uric kém. Ngoài ra, các bệnh này có xu hướng đi kèm với lối sống ít vận động, càng làm tăng nguy cơ.

4. Dự phòng bệnh gout: Chủ động trước khi quá muộn

a. Điều chỉnh chế độ ăn uống

Chế độ ăn nghèo purin là nền tảng phòng ngừa gout hiệu quả. Người có nguy cơ cao nên giảm thiểu tiêu thụ thịt đỏ, phủ tạng, hải sản và tuyệt đối hạn chế bia rượu – đặc biệt là bia vì chứa nhiều purin từ nấm men. Thay vào đó, nên bổ sung rau củ, trái cây giàu vitamin C, ngũ cốc nguyên hạt và sữa ít béo vì có tác dụng làm giảm nồng độ acid uric.

b. Uống đủ nước mỗi ngày

Nước giúp làm loãng nồng độ acid uric trong máu và tăng đào thải qua thận. Nên uống từ 2 – 3 lít/ngày, đặc biệt ở người có sỏi thận hoặc đang dùng thuốc điều trị gout. Việc duy trì lượng nước hợp lý còn giúp phòng ngừa biến chứng thận – một hậu quả nghiêm trọng của gout.

c. Kiểm soát cân nặng và rèn luyện thể chất

Giảm cân từ từ (0.5 – 1kg/tuần) giúp cải thiện độ nhạy insulin và tăng khả năng thải urat. Kết hợp với tập luyện thể lực đều đặn giúp giảm nguy cơ tái phát cơn gout. Tuy nhiên, tránh luyện tập quá sức hoặc nhịn ăn giảm cân đột ngột vì có thể làm tăng acid uric tạm thời.

d. Xét nghiệm định kỳ acid uric máu

Đặc biệt ở người có tiền sử gia đình bị gout, bệnh lý chuyển hóa hoặc từng bị sỏi thận. Xét nghiệm định kỳ giúp phát hiện sớm giai đoạn tăng acid uric không triệu chứng để can thiệp kịp thời. Đây là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả trong dự phòng lâu dài.

e. Sử dụng thuốc hợp lý theo chỉ định bác sĩ

Không nên tự ý dùng thuốc hạ acid uric vì có thể gây tác dụng phụ hoặc bùng phát cơn gout nếu dùng sai thời điểm. Khi đã có chỉ định điều trị, người bệnh cần tuân thủ phác đồ và tái khám định kỳ để hiệu chỉnh liều lượng hợp lý. Việc phối hợp giữa thay đổi lối sống và dùng thuốc là cần thiết để kiểm soát lâu dài.

5. Điều trị Gout: Không chỉ dừng lại ở giảm đau

Điều trị bệnh gout gồm hai giai đoạn chính: kiểm soát cơn viêm cấp và kiểm soát nồng độ acid uric lâu dài. Trong cơn gout cấp, bác sĩ có thể chỉ định colchicine, NSAIDs hoặc corticosteroid để giảm đau và kháng viêm nhanh chóng. Việc dùng thuốc sớm ngay từ 12–24 giờ đầu sẽ giúp rút ngắn thời gian đau và ngăn biến chứng tại khớp.

Sau khi cơn đau đã lui, điều trị duy trì bằng thuốc hạ acid uric như allopurinol hoặc febuxostat giúp kiểm soát nồng độ acid uric lâu dài. Người bệnh cần tuân thủ nghiêm túc, không ngưng thuốc khi thấy hết triệu chứng vì bệnh vẫn đang âm thầm tiến triển. Quan trọng hơn, điều trị phải song hành với việc thay đổi lối sống, nếu không hiệu quả sẽ kém và nguy cơ tái phát cao.

KẾT LUẬN

Gout không còn là “bệnh quý tộc” mà là vấn đề sức khỏe phổ biến, ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống nếu không được kiểm soát kịp thời. Nhận biết sớm các dấu hiệu, kiểm tra định kỳ và thay đổi lối sống là chiến lược quan trọng để dự phòng và điều trị hiệu quả. Gout hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu chúng ta không xem nhẹ và chủ động từ hôm nay.