Tác giả: Dr Hoan

I. PCOS là gì và vì sao lại gây tăng cân?

Hội chứng buồng trứng đa nang (Polycystic Ovary Syndrome – PCOS) là một rối loạn nội tiết phổ biến ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. PCOS gây mất cân bằng hormone, làm tăng nồng độ androgen (hormone nam) dẫn đến chu kỳ kinh nguyệt không đều, rậm lông, mụn trứng cá và khó thụ thai. Tuy nhiên, một trong những ảnh hưởng đáng kể nhất của PCOS là kháng insulin – nguyên nhân chính khiến việc giảm cân trở nên đặc biệt khó khăn.

Khi cơ thể kháng insulin, glucose không thể được hấp thu hiệu quả vào tế bào, dẫn đến tăng đường huyết và tích tụ mỡ, đặc biệt ở vùng bụng. Tăng cân do PCOS không chỉ gây mất thẩm mỹ mà còn làm trầm trọng thêm các triệu chứng nội tiết và tăng nguy cơ mắc đái tháo đường type 2, bệnh tim mạch và vô sinh.

II. Tại sao giảm cân lại quan trọng với người mắc PCOS?

Giảm chỉ 5–10% trọng lượng cơ thể có thể cải thiện đáng kể các triệu chứng của PCOS. Khi cân nặng giảm, cơ thể nhạy cảm hơn với insulin, làm giảm nồng độ androgen và điều hòa lại chu kỳ kinh nguyệt. Giảm cân cũng giúp cải thiện tâm trạng, tăng khả năng mang thai tự nhiên và giảm nguy cơ mắc các biến chứng lâu dài.

Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng giảm cân có thể đảo ngược tình trạng vô kinh hoặc rối loạn rụng trứng ở phụ nữ mắc PCOS. Vì thế, dù khó khăn, giảm cân không chỉ là mục tiêu về vóc dáng mà còn là chiến lược điều trị hiệu quả.

III. Ăn gì để giảm cân khi bị PCOS?

1. Ưu tiên carbohydrate phức hợp và thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) thấp

Thay vì loại bỏ hoàn toàn tinh bột, hãy chọn các nguồn carb giàu chất xơ như yến mạch, quinoa, gạo lứt, khoai lang. Những thực phẩm này giải phóng glucose chậm hơn, giúp kiểm soát đường huyết và insulin ổn định hơn.

Thực phẩm GI thấp không chỉ giúp no lâu mà còn làm giảm cảm giác thèm ăn, từ đó hỗ trợ giảm cân hiệu quả hơn. Đồng thời, nó làm giảm khả năng tích tụ mỡ bụng – đặc điểm thường gặp ở phụ nữ mắc PCOS.

2. Tăng protein trong mỗi bữa ăn

Protein giúp xây dựng cơ bắp và tăng cảm giác no. Nên bổ sung nguồn protein chất lượng cao từ thịt nạc, trứng, cá, sữa chua Hy Lạp, đậu nành, hoặc whey protein không đường.

Việc phân phối protein đều trong các bữa ăn trong ngày giúp duy trì lượng đường ổn định và kiểm soát sự tăng vọt insulin sau ăn – điều rất quan trọng trong PCOS.

3. Chọn chất béo tốt, tránh chất béo bão hòa

Chất béo lành mạnh như omega-3 từ cá hồi, quả bơ, dầu oliu, các loại hạt giúp chống viêm – yếu tố thường tăng cao trong PCOS. Ngược lại, chất béo bão hòa từ thực phẩm chiên, đồ hộp, thịt đỏ nên được hạn chế.

Chất béo lành mạnh cũng giúp ổn định hormone sinh sản và hỗ trợ rụng trứng đều đặn hơn.

IV. Những sai lầm phổ biến cần tránh

1. Nhịn ăn gián đoạn sai cách (Intermittent Fasting)

Dù IF có thể có ích trong một số trường hợp, nhưng với người mắc PCOS và kháng insulin, việc nhịn ăn kéo dài có thể làm tăng cortisol – hormone gây stress – dẫn đến tăng đề kháng insulin và tích trữ mỡ bụng nhiều hơn.

Tốt nhất nên bắt đầu với mô hình nhẹ như 12:12 (ăn trong 12 tiếng, nhịn 12 tiếng) trước khi thử các khung giờ hẹp hơn. Việc ép cơ thể quá đột ngột sẽ phản tác dụng.

2. Tập luyện quá sức mà không nghỉ ngơi

Tập thể dục quá mức mà không có thời gian phục hồi khiến cơ thể căng thẳng, tăng sản xuất cortisol – lại làm cản trở quá trình giảm cân. Điều này đặc biệt quan trọng với người mắc PCOS – vốn đã có rối loạn nội tiết nền.

Cần xen kẽ giữa ngày tập và ngày nghỉ, kết hợp tập aerobic, tạ nhẹ và yoga để giảm viêm và cải thiện độ nhạy insulin.

3. Loại bỏ hoàn toàn tinh bột

Cắt bỏ tinh bột hoàn toàn có thể gây mệt mỏi, rối loạn kinh nguyệt, và khiến quá trình trao đổi chất chậm lại. Nên giữ lượng carb lành mạnh từ rau củ, đậu lăng, yến mạch và tránh carb tinh chế như bánh mì trắng, đường, nước ngọt.

Một chế độ ăn PCOS thông minh không phải là “no carb”, mà là smart carb – lựa chọn thông minh và kiểm soát lượng.

V. Vai trò của vận động trong giảm cân với PCOS

1. Tập luyện tăng sức bền (resistance training)

Tập tạ nhẹ hoặc bodyweight giúp tăng khối cơ, từ đó tăng tốc độ trao đổi chất khi nghỉ ngơi (resting metabolic rate). Cơ bắp cũng giúp cải thiện độ nhạy insulin – một yếu tố then chốt trong giảm cân ở PCOS.

Chỉ cần 2–3 buổi tập mỗi tuần là đủ để bắt đầu cảm nhận sự khác biệt về năng lượng và vóc dáng.

2. Cardio cường độ vừa

Đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội 30–45 phút mỗi ngày giúp đốt cháy mỡ thừa và giảm stress. Việc duy trì cardio nhẹ nhàng cũng giúp giảm viêm mạn tính và hỗ trợ nội tiết.

Không cần phải tập HIIT quá mạnh – sự kiên trì và đều đặn là yếu tố quyết định thành công lâu dài.

3. Yoga và thiền

Yoga cải thiện tuần hoàn vùng chậu, cân bằng trục nội tiết HPO (Hypothalamus–Pituitary–Ovary), từ đó điều hòa chu kỳ kinh nguyệt. Thiền giúp kiểm soát cortisol – giảm tích mỡ vùng bụng do stress.

Kết hợp thể chất và tinh thần sẽ tạo nên một lối sống bền vững hơn cho người mắc PCOS.

VI. Hỗ trợ y tế: Khi nào cần can thiệp thuốc?

Trong một số trường hợp, Metformin – thuốc điều trị đái tháo đường type 2 – được sử dụng để cải thiện độ nhạy insulin và hỗ trợ giảm cân. Metformin cũng có thể giúp khôi phục chu kỳ kinh nguyệt và cải thiện khả năng rụng trứng.

Ngoài ra, một số thuốc như myo-inositol, berberine, hoặc GLP-1 agonist (dưới sự chỉ định của bác sĩ) cũng được nghiên cứu có tác dụng giảm cân cho phụ nữ PCOS. Tuy nhiên, đây không phải là “phép màu” mà chỉ hỗ trợ tốt khi kết hợp chế độ ăn và vận động hợp lý.

Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa nội tiết hoặc sản phụ khoa trước khi dùng bất kỳ loại thuốc nào.

VII. Vai trò của giấc ngủ và kiểm soát căng thẳng

Thiếu ngủ và stress kéo dài làm tăng cortisol – hormone gây cản trở giảm cân và làm trầm trọng rối loạn nội tiết. Phụ nữ PCOS thường gặp khó ngủ do mất cân bằng hormone melatonin và progesterone.

Dành ít nhất 7–8 giờ ngủ mỗi đêm, ngủ đúng giờ và tránh dùng điện thoại trước khi ngủ là những bước đơn giản giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ. Kỹ thuật hít thở sâu, viết nhật ký cảm xúc, hoặc thiền 5 phút mỗi sáng có thể giúp giảm căng thẳng đáng kể.

VIII. Tâm lý trong hành trình giảm cân với PCOS

Cảm giác thất vọng, thiếu tự tin, và áp lực xã hội khiến phụ nữ mắc PCOS dễ rơi vào vòng xoáy ăn uống cảm xúc. Việc giảm cân không nên chỉ xoay quanh con số trên cân mà cần là quá trình chăm sóc bản thân toàn diện.

Thay vì áp lực “giảm nhanh”, hãy tập trung vào những thay đổi nhỏ bền vững – ví dụ như tăng năng lượng, cải thiện làn da, chu kỳ đều hơn… Đây là những dấu hiệu thực sự đáng giá.

Tìm một cộng đồng hỗ trợ (nhóm online, tư vấn viên dinh dưỡng, bạn đồng hành) sẽ giúp bạn giữ động lực và kiên trì hơn.

IX. Kết luận: Bạn có thể kiểm soát PCOS – bắt đầu từ hôm nay

PCOS không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát hiệu quả. Việc giảm cân khi mắc PCOS là một thách thức, nhưng không phải là điều bất khả thi. Với chiến lược dinh dưỡng hợp lý, tập luyện khoa học, kiểm soát căng thẳng và ngủ đủ giấc – bạn có thể từng bước cải thiện sức khỏe nội tiết và nâng cao chất lượng sống.

Tài liệu tham khảo:

1. Frary JM, Bjerre KP, Glintborg D, Ravn P. The effect of dietary carbohydrates in women with polycystic ovary syndrome: A systematic review. Minerva Endocrinol. 2016;41(1):57-69.
2. Hazlehurst JM, Singh P, Bhogal G, Broughton S, Tahrani AA. How to manage weight loss in women with obesity and PCOS seeking fertility?. Clin Endocrinol (Oxf). 2022;97(2):208-216. doi:10.1111/cen.14726