1. Cúm A là gì?

Cúm A là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp do virus cúm A (Influenza A) gây ra. Virus này có nhiều biến thể (các phân type như H1N1, H3N2…), có khả năng đột biến liên tục, nên có thể xuất hiện các “đợt dịch” với triệu chứng tương đối nặng. Cúm A thường bùng phát vào các thời điểm giao mùa (thu – đông hoặc đông – xuân), khi thời tiết thay đổi đột ngột, tạo điều kiện cho virus phát tán và lây lan nhanh.

cúm A

1.1 Khả năng lây lan

• Đường hô hấp: Khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện, virus có thể bay ra ngoài không khí thông qua các giọt bắn (giọt dịch tiết mũi họng).
• Tiếp xúc trực tiếp: Sờ tay vào bề mặt có dính virus (tay nắm cửa, bàn ghế, điện thoại…) rồi đưa lên mắt, mũi, miệng cũng có thể bị lây bệnh.

1.2 Đối tượng dễ mắc

• Trẻ nhỏ (đặc biệt dưới 5 tuổi), người cao tuổi, người có bệnh nền mạn tính (tim mạch, phổi, tiểu đường…), phụ nữ mang thai.
• Người thường xuyên tiếp xúc môi trường đông người, không gian kín (nhân viên văn phòng, học sinh trong lớp học đông,…) hoặc nơi có dịch lưu hành.

2. Cách nhận biết triệu chứng cúm A

Triệu chứng cúm A có thể diễn biến từ nhẹ đến nặng, thường bắt đầu đột ngột, rầm rộ.

1. Sốt cao: Thường trên 38°C, có thể kèm rét run, ớn lạnh.
2. Đau đầu, đau nhức cơ, mệt mỏi: Cảm giác đau khắp cơ thể, uể oải, thiếu sức sống.
3. Ho, đau họng: Ho có thể là ho khan hoặc có đờm; đau rát họng, khô họng.
4. Nghẹt mũi, sổ mũi, hắt hơi: Thường kèm theo chảy nước mũi, tắc mũi khó chịu.
5. Khó thở (trường hợp nặng): Do viêm, phù nề đường hô hấp.

2.1 Phân biệt với cảm lạnh thông thường

• Cảm lạnh (common cold): Thường khởi phát chậm, triệu chứng nhẹ, hiếm khi gây sốt cao.
• Cúm A: Khởi phát nhanh, sốt cao rõ rệt, kèm đau nhức cơ thể, mệt mỏi nhiều.

2.2 Thời gian ủ bệnh và lây nhiễm

• Thời gian ủ bệnh: Khoảng 1 – 4 ngày (có khi lên đến 7 ngày).
• Khả năng lây nhiễm: Ngay cả trước khi bộc lộ triệu chứng, người nhiễm đã có thể phát tán virus.

3. Điều trị cúm A tại nhà: Các bước chi tiết

Đa số trường hợp cúm A thể nhẹ đến trung bình có thể được điều trị và theo dõi tại nhà, kết hợp nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách. Dưới đây là những hướng dẫn để người dân thực hiện dễ dàng:

3.1 Nghỉ ngơi và giữ ấm

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Hạn chế làm việc nặng hay tham gia hoạt động cần vận động mạnh. Việc nằm nghỉ giúp cơ thể tập trung năng lượng chống lại virus.
• Giữ ấm cơ thể: Đặc biệt là vùng cổ, ngực, bàn chân. Thời tiết lạnh càng khiến các triệu chứng khó chịu hơn và dễ gây bội nhiễm.

3.2 Bổ sung nước và điện giải

• Uống nước ấm thường xuyên: Tối thiểu 1,5 – 2 lít nước/ngày (tùy thể trạng), có thể chia thành nhiều lần nhỏ.
• Nước trái cây giàu vitamin C (nước cam, chanh, bưởi,…): Giúp tăng cường sức đề kháng.
• Bù điện giải: Nếu sốt, ra mồ hôi nhiều hoặc tiêu chảy (nếu có), có thể pha dung dịch điện giải (ORS) theo hướng dẫn.

3.3 Dinh dưỡng hợp lý

• Ăn đủ chất, dễ tiêu: Cháo, súp, phở, canh hầm… để cơ thể dễ hấp thu và tránh mệt khi nhai nuốt.
• Bổ sung rau xanh, trái cây: Các loại rau củ, quả tươi giúp bổ sung vitamin, khoáng chất quan trọng.
• Hạn chế đồ chiên xào dầu mỡ: Dễ gây đầy bụng, khó tiêu, làm tăng cảm giác mệt mỏi.

3.4 Dùng thuốc đúng cách

1. Thuốc hạ sốt và giảm đau

   • Paracetamol (acetaminophen) là lựa chọn phổ biến. Uống theo liều khuyến cáo, cách nhau 4 – 6 giờ/lần (tổng liều không vượt quá 3 – 4 g/ngày cho người lớn).
   • Ibuprofen cũng có thể được cân nhắc nếu không dùng được Paracetamol, nhưng cần tham vấn ý kiến bác sĩ/dược sĩ, đặc biệt ở người có tiền sử dạ dày – tá tràng.

2. Thuốc giảm ho, long đờm

   • Các siro ho thảo dược, hoặc thuốc long đờm (theo hướng dẫn của bác sĩ/dược sĩ).
   • Nên dùng đúng liều, không lạm dụng gây tác dụng phụ.

3. Kháng virus (như oseltamivir, zanamivir)

   • Chỉ được dùng khi có chỉ định từ bác sĩ, đặc biệt đối với trường hợp nặng hoặc người thuộc nhóm nguy cơ cao.
   • Không tự ý mua dùng để tránh kháng thuốc và biến chứng.

3.5 Xông mũi, họng (nếu cần)

• Xông hơi bằng nước ấm, thảo dược (gừng, sả, lá bạc hà, tinh dầu khuynh diệp,…): Giúp thông mũi, giảm nghẹt mũi, ho.
• Cẩn thận nhiệt độ xông để tránh bỏng, đặc biệt khi có trẻ nhỏ.

3.6 Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường

1. Đeo khẩu trang: Khi tiếp xúc với người khác, thay khẩu trang sau 4 giờ hoặc khi ẩm.
2. Rửa tay thường xuyên: Bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn (đặc biệt trước khi ăn, sau khi ho, hắt hơi).
3. Vệ sinh, khử khuẩn bề mặt: Tay nắm cửa, bàn ghế, điện thoại, đồ chơi trẻ em… bằng dung dịch khử khuẩn hoặc cồn 70%.

3.7 Theo dõi nhiệt độ, dấu hiệu chuyển nặng

• Đo nhiệt độ định kỳ (2 – 3 lần/ngày) để theo dõi đáp ứng điều trị.
• Quan sát các dấu hiệu toàn thân (tỉnh táo, nhịp thở, màu da môi,…).

4. Khi nào cần đi khám bác sĩ hoặc nhập viện?

Dù đa số trường hợp cúm A có thể khỏi sau 7 – 10 ngày, người dân không nên chủ quan. Cần đến cơ sở y tế nếu xuất hiện một trong các dấu hiệu sau:

1. Sốt cao liên tục, khó hạ: Trên 39°C kéo dài trên 48 giờ hoặc kèm tình trạng li bì, lơ mơ.
2. Khó thở, thở gấp, tím tái: Dấu hiệu của biến chứng viêm phổi hoặc suy hô hấp.
3. Đau ngực, tức ngực: Có thể liên quan đến biến chứng ở tim, phổi.
4. Mệt mỏi, chán ăn, mất nước nghiêm trọng: Môi khô, ít đi tiểu, chóng mặt khi thay đổi tư thế.
5. Đặc biệt: Người có bệnh nền (tim mạch, tiểu đường, hen suyễn, suy giảm miễn dịch…), trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ mang thai. Đối tượng này cần theo dõi sát và nên đi khám sớm hơn khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.

5. Phòng ngừa cúm A cho bản thân và gia đình

1. Tiêm vắc-xin cúm hàng năm: Phù hợp cho mọi đối tượng, đặc biệt nhóm nguy cơ cao.
2. Rửa tay bằng xà phòng: Thói quen này giúp phòng ngừa không chỉ cúm A mà còn nhiều bệnh truyền nhiễm khác.
3. Đeo khẩu trang nơi đông người: Bệnh lây chủ yếu qua giọt bắn, do đó đeo khẩu trang đúng cách giảm nguy cơ lây nhiễm.
4. Vệ sinh không gian sinh hoạt: Thường xuyên lau dọn, mở cửa thông thoáng.
5. Dinh dưỡng và luyện tập: Duy trì chế độ ăn cân bằng, đủ dưỡng chất, tập thể dục đều đặn để nâng cao đề kháng.
6. Tránh tiếp xúc gần người bệnh: Không dùng chung chén bát, khăn mặt, bàn chải… với người đang mắc cúm.

6. Lưu ý quan trọng

• Không tự ý lạm dụng thuốc, đặc biệt là kháng sinh: Cúm A do virus gây ra, kháng sinh chỉ được dùng khi có bội nhiễm vi khuẩn và theo chỉ định bác sĩ.
• Tuân thủ quy tắc “2-3 ngày theo dõi”: Nếu sau 2-3 ngày áp dụng chăm sóc tại nhà mà bệnh không cải thiện, hoặc chuyển biến xấu, hãy đi khám ngay.
• Không chủ quan khi đã đỡ triệu chứng: Duy trì chế độ nghỉ ngơi, ăn uống, phòng bệnh cho đến khi khỏi hẳn, tránh tái phát hoặc lây lan cho người khác.