Silymarin là một hỗn hợp flavonoid chiết xuất từ cây kế sữa (milk thistle) và được biết đến chủ yếu với tác dụng bảo vệ gan. Tuy nhiên, những năm gần đây, ngày càng có nhiều nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng silymarin còn mang lại lợi ích trong phòng ngừa và hỗ trợ điều trị các bệnh do virus, bao gồm cả virus cúm A. Dưới đây là tổng quan về tác dụng của silymarin đối với bệnh cúm:

1. Khả năng kháng virus cúm

• Ức chế virus cúm A (IAV): Nhiều thí nghiệm in vitro cho thấy silymarin có thể ức chế tới 98% quá trình nhân lên của virus cúm A (IAV) ở nồng độ 100 μg/ml, đồng thời không gây độc đáng kể cho tế bào.
• Gián đoạn chu trình sao chép: Silymarin chủ yếu ức chế quá trình tổng hợp mRNA ở giai đoạn muộn của virus, khiến virus không thể hoàn thành vòng đời, từ đó giảm đáng kể khả năng sinh sôi của mầm bệnh.

2. Cơ chế tác động

2.1 Kháng virus trực tiếp

1. Ức chế quá trình nhân lên của virus (replication)

   • Silymarin có khả năng can thiệp trực tiếp vào vòng đời của virus cúm, đặc biệt ở giai đoạn muộn của quá trình tổng hợp mRNA. Khi silymarin ngăn cản virus hoàn thành việc tạo ra các protein cấu trúc và enzyme cần thiết, virus không thể tiếp tục nhân lên và lây nhiễm.
   • Một số nghiên cứu cho thấy, ở nồng độ 100 μg/ml, silymarin giúp ức chế đến 98% sự nhân lên của virus cúm A mà không gây độc đáng kể cho tế bào. Đây là điểm nổi bật so với nhiều hợp chất kháng virus khác vốn thường có độc tính cao khi dùng ở nồng độ ức chế virus.

2. Cản trở quá trình xâm nhập của virus

   • Ngoài việc ức chế giai đoạn “hậu xâm nhập”, silymarin còn có thể gây trở ngại cho quá trình virus bám và thâm nhập vào tế bào. Điều này giảm thiểu đáng kể số lượng virus có thể tấn công tế bào chủ và bắt đầu chu trình sao chép.

2.2 Điều hòa miễn dịch (Immunomodulatory)

1. Tác động lên các cytokine quan trọng

   • Silymarin điều chỉnh nồng độ của các cytokine như IFN-γ (yếu tố quan trọng trong phản ứng kháng virus) và IL-10 (liên quan đến khả năng chống viêm), từ đó giúp cơ thể duy trì cân bằng giữa phản ứng miễn dịch “quá mạnh” và “quá yếu”.
   • Phản ứng viêm thái quá trong cúm A có thể dẫn tới tổn thương phổi và các biến chứng nặng (bão cytokine). Bằng cách kiểm soát mức cytokine, silymarin giúp hạn chế tình trạng viêm lan rộng.

2. Giảm nguy cơ suy giảm miễn dịch cục bộ

   • Một số nghiên cứu cho thấy silymarin có thể hỗ trợ duy trì chức năng của tế bào miễn dịch (ví dụ như đại thực bào, tế bào lympho) trong quá trình cơ thể chống lại virus cúm. Điều này giúp nâng cao hiệu quả tiêu diệt virus và phòng ngừa bội nhiễm do vi khuẩn.

2.3 Chống ôxy hóa và kháng viêm

1. Chống ôxy hóa bảo vệ tế bào

   • Trong quá trình nhiễm virus, cơ thể dễ rơi vào tình trạng stress ôxy hóa: các gốc tự do được giải phóng nhiều hơn, gây tổn thương màng tế bào và DNA.
   • Silymarin, với cấu trúc flavonoid, có khả năng trung hòa gốc tự do, tăng cường hoạt động của các enzyme chống ôxy hóa nội sinh, nhờ đó bảo vệ tế bào phổi và các mô khác không bị tổn thương nặng.

2. Kháng viêm đa đích

   • Silymarin góp phần ức chế một loạt các chất trung gian hóa học gây viêm (như TNF-α, IL-6, COX-2), từ đó làm giảm phù nề và tổn thương mô.
   • Nhờ đặc tính kháng viêm, silymarin giúp hạn chế quá trình viêm quá mức tại đường hô hấp – nguyên nhân chính dẫn đến triệu chứng nghiêm trọng của bệnh cúm (khó thở, ho kéo dài, đau rát họng…).

3. Lợi ích tiềm năng đối với bệnh cúm

3.1 Giảm mức độ nghiêm trọng của triệu chứng

1. Giảm sự nhân lên của virus

   • Khi virus không thể nhân lên hiệu quả, tải lượng virus trong cơ thể giảm đi, từ đó các triệu chứng như sốt cao, ho, đau nhức cơ thể cũng có xu hướng nhẹ hơn.
   • Thời gian ủ bệnh và diễn tiến bệnh có thể rút ngắn, giúp người bệnh nhanh hồi phục hơn.

2. Hạn chế phản ứng viêm quá mức

   • Khả năng điều hòa miễn dịch cùng đặc tính kháng ôxy hóa của silymarin giúp “hạ nhiệt” phản ứng viêm toàn thân. Nhờ đó, bệnh nhân có thể tránh được các biến chứng nghiêm trọng do viêm nặng, đặc biệt ở phổi.
   • Người mắc cúm có triệu chứng viêm đường hô hấp thường gặp như ho khan, đau họng, khó thở. Việc giảm thiểu viêm sẽ giúp đường thở thông thoáng hơn và giảm đau rát.

3.2 Hỗ trợ bảo vệ đường hô hấp

1. Ngăn ngừa tổn thương phổi

   • Trong cúm A nặng, virus tấn công mô phổi dẫn tới viêm và thâm nhiễm tế bào viêm, làm giảm hiệu suất trao đổi khí. Một số nghiên cứu ở mô hình động vật cho thấy silymarin có thể giảm tình trạng thâm nhiễm viêm, hạn chế tổn thương phổi rõ rệt.
   • Việc hạn chế tổn thương phổi có ý nghĩa quan trọng đối với bệnh nhân dễ biến chứng hô hấp (người cao tuổi, người có bệnh nền, trẻ nhỏ…).

2. Bảo vệ cấu trúc mô

   • Ngoài giảm viêm, silymarin góp phần duy trì cấu trúc lành mạnh của biểu mô phổi và đường dẫn khí. Điều này giúp bệnh nhân phục hồi tốt hơn sau đợt nhiễm virus, đồng thời giảm nguy cơ phát sinh viêm phổi thứ phát.

3.3 An toàn, ít tác dụng phụ

1. 1. Tính an toàn cao

      • So với nhiều hợp chất kháng virus hoặc thuốc chống viêm, silymarin được đánh giá có độ an toàn tương đối cao ở liều khuyến cáo, ít gặp tác dụng phụ nghiêm trọng.
      • Điều này giúp silymarin trở thành lựa chọn bổ sung tiềm năng, nhất là trong bối cảnh điều trị dài ngày hoặc khi bệnh nhân cần phối hợp nhiều thuốc.

   2. Tiềm năng phối hợp với các liệu pháp khác

      • Trong thực tế, bệnh cúm vẫn được điều trị chủ yếu bằng thuốc kháng virus (ví dụ: oseltamivir) kết hợp hỗ trợ triệu chứng. Silymarin có thể được dùng kèm, nhằm tăng cường hiệu quả chung và giảm biến chứng nhờ đặc tính bảo vệ tế bào, chống viêm.
      • Tuy nhiên, để tối ưu hóa phác đồ phối hợp, cần có sự tư vấn chuyên môn từ bác sĩ hoặc dược sĩ, tránh tương tác bất lợi với các thuốc khác.

4. Lưu ý khi sử dụng

1. Chưa thay thế được vắc-xin hay phác đồ kháng virus chuẩn

   • Mặc dù có tiềm năng kháng virus cúm, silymarin hiện vẫn chỉ được coi là liệu pháp bổ sung. Người bệnh nên kết hợp tiêm vắc-xin cúm định kỳ, áp dụng các biện pháp phòng ngừa (đeo khẩu trang, rửa tay…) và tuân thủ phác đồ điều trị mà bác sĩ chỉ định.

2. Cần thêm nghiên cứu lâm sàng trên người

   • Nhiều thí nghiệm đã được tiến hành in vitro (trong ống nghiệm) và trên động vật, nhưng còn thiếu các nghiên cứu quy mô lớn trên người để khẳng định rõ ràng hiệu quả, liều lượng, cũng như thời điểm dùng silymarin tối ưu.

3. Tương tác thuốc

   • Silymarin có thể tương tác với một số thuốc khác, nhất là các thuốc chuyển hóa qua gan. Vì vậy, nếu đang dùng thuốc điều trị bệnh nền, người bệnh nên tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi bổ sung silymarin.

Tài liệu tham khảo:

[1] Liu CH, Jassey A, Hsu HY, Lin LT. Antiviral Activities of Silymarin and Derivatives. Molecules. 2019 Apr 19;24(8):1552. doi: 10.3390/molecules24081552. PMID: 31010179; PMCID: PMC6514695.