Những nguyên nhân chính gây lipid máu ở trẻ em
Rối loạn lipid máu, còn được gọi là rối loạn mỡ máu, không chỉ là vấn đề của người lớn mà đang ngày càng phổ biến ở trẻ em. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng rối loạn này có thể bắt đầu từ giai đoạn rất sớm và dẫn đến các bệnh lý tim mạch, nếu không được kiểm soát kịp thời. Việc hiểu rõ nguyên nhân và yếu tố nguy cơ giúp cha mẹ và cộng đồng xây dựng lối sống lành mạnh, ngăn ngừa và điều trị bệnh hiệu quả.
1. Nguyên nhân gây rối loạn lipid máu ở trẻ em
a. Yếu tố di truyền và gia đình
Đầu tiên, yếu tố di truyền và gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc gây ra rối loạn lipid ở trẻ. Trong những trường hợp mắc tăng cholesterol gia đình (Familial Hypercholesterolemia – FH), trẻ ngay từ khi sinh ra đã có nồng độ LDL-C (cholesterol xấu) rất cao. Nếu cả cha và mẹ cùng mang gen bệnh, tình trạng của trẻ sẽ trở nên nghiêm trọng hơn với nguy cơ xuất hiện xơ vữa động mạch từ rất sớm.
Hơn nữa, nếu gia đình có tiền sử bệnh tim mạch hoặc đột quỵ sớm (nam dưới 55 tuổi, nữ dưới 65 tuổi), trẻ sẽ có nguy cơ cao hơn mắc rối loạn lipid. Những dấu hiệu như mảng xanthomas (lắng đọng mỡ) xuất hiện trên da hoặc quanh mắt có thể cảnh báo tình trạng lipid máu cao.
Vì vậy, việc tầm soát sớm thông qua xét nghiệm lipid máu là cần thiết cho những trẻ thuộc nhóm nguy cơ. Trẻ mắc FH thường cần kết hợp chế độ ăn uống hợp lý và sử dụng thuốc giảm cholesterol theo chỉ định của bác sĩ.
b. Chế độ ăn uống không lành mạnh
Tiếp theo, chế độ ăn uống không lành mạnh là một nguyên nhân phổ biến gây rối loạn lipid ở trẻ em. Ngày nay, nhiều trẻ có thói quen tiêu thụ thức ăn nhanh giàu chất béo bão hòa và trans như khoai tây chiên, pizza, và gà rán. Cùng với đó, đồ uống có đường như nước ngọt, nước tăng lực làm tăng nồng độ triglyceride trong máu, gây tích tụ mỡ trong cơ thể và thành mạch máu.
Không chỉ vậy, chế độ ăn ít rau xanh và chất xơ sẽ làm giảm khả năng điều hòa lipid trong máu. Chất xơ từ ngũ cốc nguyên hạt, rau củ và trái cây giúp giảm hấp thụ cholesterol xấu, nhưng nhiều trẻ lại thiếu các thực phẩm này trong bữa ăn hàng ngày.
Do đó, phụ huynh cần xây dựng thực đơn khoa học cho trẻ bằng cách tăng cường omega-3 từ cá béo và hạn chế các loại thực phẩm chế biến sẵn. Đây là một trong những giải pháp hiệu quả để kiểm soát mỡ máu.
c. Lối sống ít vận động
Bên cạnh chế độ ăn, lối sống thụ động là một nguyên nhân đáng lo ngại. Nhiều trẻ hiện nay dành quá nhiều thời gian cho thiết bị điện tử, bao gồm TV, máy tính và điện thoại thông minh. Điều này không chỉ khiến trẻ giảm hoạt động thể chất mà còn làm tăng nguy cơ mắc béo phì và rối loạn lipid.
Hơn nữa, lối sống ít vận động làm giảm nồng độ HDL-C (cholesterol tốt) trong khi làm tăng LDL-C và triglyceride. Khi các mạch máu bị tích tụ mỡ, trẻ sẽ đối diện với nguy cơ cao mắc xơ vữa động mạch.
Vì thế, việc khuyến khích trẻ vận động ít nhất 60 phút mỗi ngày là rất cần thiết. Các môn thể thao như bơi lội, bóng đá, hoặc đạp xe không chỉ giúp kiểm soát mỡ máu mà còn cải thiện sức khỏe tổng thể của trẻ.
d. Béo phì và hội chứng chuyển hoá
Ngoài lối sống và chế độ ăn, béo phì là một yếu tố nguy cơ nghiêm trọng gây rối loạn lipid máu ở trẻ em. Khi trẻ thừa cân, lượng mỡ nội tạng sẽ tăng, dẫn đến sự gia tăng triglyceride và giảm HDL-C trong cơ thể. Trẻ béo phì cũng dễ mắc hội chứng chuyển hóa, bao gồm tăng vòng bụng, tăng huyết áp và rối loạn lipid.
Điều này càng nghiêm trọng hơn khi các dấu hiệu chuyển hóa không được phát hiện và can thiệp sớm, khiến trẻ đối diện với nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 2 và các bệnh tim mạch trong tương lai.
Vì vậy, việc kiểm soát cân nặng của trẻ thông qua kế hoạch giảm cân khoa học là điều quan trọng. Phụ huynh nên phối hợp với chuyên gia dinh dưỡng để đảm bảo trẻ giảm cân an toàn và lành mạnh.
e. Một số rối loạn nội tiết
Một số bệnh lý nền và rối loạn nội tiết có thể dẫn đến rối loạn lipid máu ở trẻ. Ví dụ, trẻ mắc tiểu đường tuýp 1 và 2 thường có mức triglyceride cao và HDL-C thấp. Bên cạnh đó, suy giáp cũng là nguyên nhân gây tăng LDL-C và cholesterol toàn phần, làm giảm khả năng chuyển hóa lipid trong cơ thể.
Ngoài ra, các trẻ mắc hội chứng thận hư thường có nồng độ lipid trong máu cao do cơ thể phản ứng bù trừ sau khi mất protein qua nước tiểu. Nếu không kiểm soát tốt các bệnh lý nền này, trẻ sẽ dễ đối mặt với biến chứng nặng nề như bệnh thận mạn tính và xơ vữa động mạch.
Do đó, việc kiểm tra và điều trị bệnh nền song song với kiểm soát mỡ máu là rất quan trọng. Các bác sĩ cần phối hợp để điều chỉnh phác đồ điều trị cho phù hợp với từng trẻ.
f. Tác dụng phụ của thuốc
Cuối cùng, tác dụng phụ của một số loại thuốc cũng có thể làm tăng nguy cơ rối loạn lipid ở trẻ. Những loại thuốc như corticosteroids hay thuốc chống động kinh có thể gây tăng triglyceride và LDL-C khi sử dụng trong thời gian dài.
Vì thế, trẻ em đang sử dụng các loại thuốc này cần được bác sĩ theo dõi thường xuyên để kiểm tra chỉ số mỡ máu. Nếu cần thiết, bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng hoặc lựa chọn loại thuốc khác ít ảnh hưởng đến lipid hơn.
Như vậy, rối loạn lipid máu ở trẻ em có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm yếu tố di truyền, chế độ ăn không lành mạnh, lối sống thụ động, béo phì, bệnh lý nền và tác dụng phụ của thuốc. Để kiểm soát hiệu quả tình trạng này, phụ huynh và bác sĩ cần phối hợp chặt chẽ trong việc tầm soát, xây dựng lối sống lành mạnh và theo dõi sát sao các bệnh lý nền. Việc can thiệp sớm và toàn diện sẽ giúp trẻ tránh được các biến chứng nguy hiểm và xây dựng một nền tảng sức khỏe vững chắc cho tương lai.
