Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) là một bệnh lý gan phổ biến, chủ yếu liên quan đến thói quen ăn uống và lối sống không lành mạnh. Một trong những yếu tố quan trọng góp phần vào sự phát triển và tiến triển của bệnh là chế độ dinh dưỡng, đặc biệt là carbohydrate (CHO). Việc hiểu rõ tác động của các loại carbohydrate đối với sức khỏe gan sẽ giúp xây dựng các chế độ ăn uống phù hợp để ngăn ngừa và điều trị bệnh này.

Các Loại Carbohydrate và Tác Động Đến Gan

Carbohydrate, thành phần dinh dưỡng chính trong chế độ ăn, có thể được chia thành hai loại cơ bản: carbohydrate đơn giản và carbohydrate phức tạp. Tùy thuộc vào nguồn gốc và cách thức tiêu hóa, các loại carbohydrate này có ảnh hưởng rất khác biệt đối với sự tích tụ mỡ trong gan và sự phát triển của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.

Carbohydrate Đơn Giản (Simple Carbohydrates)

Carbohydrate đơn giản bao gồm monosaccharides (glucose, fructose) và disaccharides (sucrose, lactose). Những carbohydrate này dễ dàng bị cơ thể hấp thu và chuyển hóa thành glucose nhanh chóng, dẫn đến sự gia tăng đột ngột lượng đường trong máu. Tuy nhiên, chúng lại không cung cấp nhiều chất dinh dưỡng bổ sung ngoài năng lượng, đặc biệt là carbohydrate đơn giản đã qua chế biến như đường tinh luyện, các loại bánh ngọt, nước ngọt và các thực phẩm chế biến sẵn.

Một trong những nguồn carbohydrate đơn giản phổ biến liên quan đến gan nhiễm mỡ không do rượu là fructose (đường fructose). Fructose, đặc biệt là trong siro ngô có hàm lượng fructose cao (HFCS), đã được chứng minh là có mối liên hệ mạnh mẽ với sự phát triển của gan nhiễm mỡ và thậm chí là xơ gan. HFCS được tìm thấy trong nhiều sản phẩm thực phẩm chế biến sẵn như soda, nước ngọt, các món tráng miệng chế biến sẵn, và các loại bánh mì công nghiệp. Khi tiêu thụ quá nhiều fructose, cơ thể dễ dàng chuyển hóa chúng thành mỡ trong gan (de novo lipogenesis), góp phần vào sự tích tụ mỡ và viêm gan.

Carbohydrate Phức Tạp (Complex Carbohydrates)

Carbohydrate phức tạp, bao gồm các ngũ cốc nguyên hạt, hạt đậu, các loại rau củ, và các loại tinh bột chưa qua chế biến. Chúng được tiêu hóa chậm hơn so với carbohydrate đơn giản, cung cấp năng lượng bền vững và giúp cảm giác no lâu hơn. Những loại carbohydrate này có lợi cho sức khỏe gan, vì chúng chứa nhiều chất xơ và các vitamin, khoáng chất cần thiết cho cơ thể, đồng thời không làm tăng đột ngột lượng đường trong máu.

Carbohydrate phức tạp không chỉ giúp duy trì mức glucose ổn định mà còn hỗ trợ giảm mỡ nội tạng, điều này rất quan trọng trong việc kiểm soát bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Tuy nhiên, carbohydrate phức tạp đã qua chế biến như bánh mì trắng hay gạo trắng có giá trị dinh dưỡng thấp hơn và cũng có thể gây tăng mỡ trong gan nếu tiêu thụ quá nhiều.

Chế Độ Dinh Dưỡng Carbonhydrate và Gan Nhiễm Mỡ Không Do Rượu

Ảnh Hưởng Của Carbohydrate Đến Gan

Việc tiêu thụ quá nhiều carbohydrate, đặc biệt là các loại carbohydrate có chỉ số glycemic cao (GI), có thể dẫn đến tăng mỡ gan và viêm gan, hai yếu tố quan trọng trong sự phát triển của gan nhiễm mỡ không do rượu. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, carbohydrate đơn giản, đặc biệt là sucrose và fructose, thúc đẩy quá trình tích tụ mỡ trong gan và tăng nồng độ triglyceride trong máu ngay cả khi không có sự gia tăng cân nặng toàn cơ thể. Điều này có nghĩa là những người tiêu thụ nhiều nước ngọt có đường và thực phẩm chế biến sẵn có nguy cơ cao mắc phải gan nhiễm mỡ không do rượu dù họ có thể không bị thừa cân.

Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tiêu thụ hơn 7 ly đồ uống có đường mỗi tuần có liên quan đến gia tăng mức độ viêm và xơ hóa gan ở những người mắc gan nhiễm mỡ không do rượu, khi kiểm soát yếu tố tuổi tác, chỉ số khối cơ thể (BMI) và lượng calo tổng thể.

Chế Độ Dinh Dưỡng Low-Carb và NAFLD

Các chế độ ăn low-carb (ít carbohydrate) đã được nghiên cứu và áp dụng trong điều trị NAFLD. Chế độ ăn này chủ yếu bao gồm protein và chất béo lành mạnh, với lượng carbohydrate được giới hạn ở mức thấp (40–60g/ngày). Một số nghiên cứu cho thấy rằng chế độ ăn low-carb có thể giúp giảm mỡ gan hiệu quả hơn so với các chế độ ăn ít chất béo. Cụ thể, một nghiên cứu đã so sánh chế độ ăn low-carb (25% calo từ CHO) với chế độ ăn ít chất béo (60–70% calo từ carbohydrate) và cho thấy rằng chế độ ăn low-carb có hiệu quả hơn trong việc giảm lượng mỡ trong gan.

Ngoài ra, chế độ Ketogenic (chế độ ăn rất ít carbohydrate, chỉ dưới 20g/ngày) cũng đã được chứng minh là có tác dụng cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ không do rượu ở một số bệnh nhân, mặc dù chế độ này có thể gây khó khăn trong việc duy trì lâu dài do hạn chế rất nghiêm ngặt về carbohydrate.

Tài liệu tham khảo:

9. Jang EC, Jun DW, Lee SM, Cho YK, Ahn SB. Comparison of effcacy of low-carbohydrate and lowfat diet education programs in non-alcoholic fatty liver disease: a randomized controlled study. Hepatol Res. 2018;48(3):E22–E9.
10. Ahn J, Jun DW, Lee HY, Moon JH. Critical appraisal for low-carbohydrate diet in nonalcoholic fatty liver disease: review and meta-analyses. Clin Nutr. 2019;38(5):2023–2030.