Gan nhiễm mỡ là tình trạng tích tụ mỡ trong các tế bào gan, có thể dẫn đến những vấn đề nghiêm trọng như viêm gan, xơ gan và ung thư gan nếu không được điều trị kịp thời. Tùy thuộc vào nguyên nhân, gan nhiễm mỡ được phân loại thành hai loại chính: gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease – NAFLD) và gan nhiễm mỡ do rượu (Alcoholic Fatty Liver Disease – AFLD). Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích chi tiết hai loại bệnh lý này để giúp người đọc hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng, cơ chế bệnh sinh, phương pháp điều trị và phòng ngừa.

1. Nguyên nhân

1.1 Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD)

Gan nhiễm mỡ không do rượu xảy ra khi lượng mỡ tích tụ trong gan vượt quá 5% trọng lượng gan mà không liên quan đến việc tiêu thụ rượu hoặc chỉ tiêu thụ với mức rất thấp. Các nguyên nhân chính bao gồm:

• Béo phì và thừa cân: Lượng mỡ trong cơ thể cao là nguyên nhân phổ biến nhất.
• Tiểu đường type 2: Tình trạng kháng insulin làm tăng nguy cơ tích tụ mỡ trong gan.
• Rối loạn chuyển hóa lipid: Mỡ máu cao, tăng cholesterol và triglyceride.
• Hội chứng chuyển hóa: Bao gồm tăng huyết áp, béo phì, và rối loạn đường huyết.
• Lối sống ít vận động: Kết hợp với chế độ ăn nhiều đường, chất béo bão hòa.
• Nguyên nhân di truyền: Các yếu tố di truyền cũng có thể đóng vai trò.

1.2 Gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD)

Gan nhiễm mỡ do rượu xảy ra khi tiêu thụ quá nhiều rượu, vượt quá khả năng chuyển hóa của gan. Các yếu tố nguy cơ bao gồm:

• Tiêu thụ rượu kéo dài: Tiêu thụ hơn 30g ethanol mỗi ngày đối với nam và 20g đối với nữ.
• Yếu tố di truyền: Một số người có gen khiến họ dễ bị tổn thương gan do rượu.
• Suy dinh dưỡng: Rượu cản trở việc hấp thu dinh dưỡng cần thiết, gây stress oxy hóa cho gan.
• Giới tính: Phụ nữ có nguy cơ cao hơn do khả năng chuyển hóa rượu thấp hơn.

2. Cơ chế bệnh sinh

2.1 Gan nhiễm mỡ không do rượu

Gan nhiễm mỡ không do rượu xảy ra do sự rối loạn chuyển hóa chất béo. Khi cơ thể kháng insulin, gan tăng cường tổng hợp lipid từ glucose, dẫn đến sự tích tụ mỡ. Nếu không được kiểm soát, tình trạng này có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-Alcoholic Steatohepatitis – NASH), với nguy cơ cao dẫn đến xơ gan hoặc ung thư gan.

2.2 Gan nhiễm mỡ do rượu

Rượu được chuyển hóa trong gan thành acetaldehyde, một chất gây độc mạnh. Acetaldehyde gây tổn thương trực tiếp tế bào gan, làm tăng stress oxy hóa và gây viêm. Việc tiêu thụ rượu kéo dài làm cạn kiệt glutathione, một chất chống oxy hóa quan trọng, dẫn đến tổn thương gan nghiêm trọng hơn.

3. Triệu chứng

3.1 Triệu chứng của gan nhiễm mỡ không do rượu

• Giai đoạn đầu: Thường không có triệu chứng rõ ràng, chỉ được phát hiện qua kiểm tra sức khỏe định kỳ.
• Giai đoạn tiến triển: Có thể xuất hiện mệt mỏi kéo dài, cảm giác nặng hoặc đau tức vùng gan (hạ sườn phải), và các triệu chứng rối loạn tiêu hóa như chướng bụng, khó tiêu.
• Biến chứng: Nếu tiến triển thành NASH, có thể gây xơ hóa gan, xơ gan và cuối cùng là ung thư gan. Đây là các biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

3.2 Triệu chứng của Gan nhiễm mỡ do rượu

• Giai đoạn nhẹ: Các triệu chứng ban đầu thường mờ nhạt, gồm mệt mỏi, chán ăn và đau tức vùng gan.
• Giai đoạn nặng: Các dấu hiệu lâm sàng rõ ràng hơn, bao gồm vàng da, buồn nôn, nôn, phù nề và rối loạn đông máu. Người bệnh thường cảm thấy kiệt sức và có thể gặp các triệu chứng thần kinh do suy dinh dưỡng.
• Biến chứng: Xơ gan do rượu, suy gan cấp và tăng nguy cơ nhiễm trùng, là các biến chứng phổ biến nếu bệnh không được kiểm soát.

4. Chẩn đoán

4.1 Gan nhiễm mỡ không do rượu

• Xét nghiệm máu: Men gan (ALT, AST) thường tăng, nhưng tỷ lệ AST/ALT < 1.
• Siêu âm gan: Phát hiện tích tụ mỡ trong gan.
• Sinh thiết gan: Được sử dụng để xác định viêm hoặc xơ hóa.

4.2 Gan nhiễm mỡ do rượu

• Lịch sử tiêu thụ rượu: Yếu tố quan trọng nhất.
• Xét nghiệm máu: AST/ALT > 2, men gan tăng cao.
• Siêu âm gan và sinh thiết: Để đánh giá mức độ tổn thương.

5. Điều trị

5.1 Gan nhiễm mỡ không do rượu

• Thay đổi lối sống:
  • Giảm cân: Nên giảm từ 5-10% trọng lượng cơ thể để cải thiện tình trạng tích tụ mỡ trong gan. Việc giảm cân cần thực hiện an toàn và không quá nhanh để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe.
  • Chế độ ăn uống: Chuyển sang chế độ ăn giàu rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế đường, chất béo bão hòa và thực phẩm chế biến sẵn.
  • Tăng cường vận động: Thực hiện ít nhất 150 phút hoạt động thể chất mỗi tuần, như đi bộ nhanh hoặc tập thể dục aerobic nhẹ.
• Kiểm soát bệnh lý kèm theo: Điều trị hiệu quả tiểu đường, mỡ máu cao và tăng huyết áp để giảm nguy cơ biến chứng.
• Dùng thuốc: Trong trường hợp nghiêm trọng, bác sĩ có thể kê các loại thuốc như vitamin E hoặc thuốc kiểm soát lipid máu.

5.2 Gan nhiễm mỡ do rượu

• Cai rượu: Đây là bước điều trị quan trọng nhất. Cai rượu hoàn toàn giúp làm chậm hoặc đảo ngược tổn thương gan.
• Dinh dưỡng hỗ trợ: Cung cấp đủ năng lượng và bổ sung các vi chất cần thiết như vitamin B1 (thiamine), acid folic và kẽm để phục hồi cơ thể.
• Điều trị viêm: Sử dụng các loại thuốc giảm viêm và bảo vệ gan dưới sự giám sát y tế.
• Ghép gan: Trong trường hợp xơ gan không hồi phục, ghép gan có thể là phương pháp cuối cùng để cứu sống bệnh nhân.

6. Phòng ngừa

6.1 Gan nhiễm mỡ không do rượu

• Duy trì cân nặng lý tưởng.
• Kiểm soát các bệnh lý nền như tiểu đường, mỡ máu cao.
• Tập thể dục đều đặn và duy trì chế độ ăn uống lành mạnh.

6.2 Gan nhiễm mỡ do rượu

• Uống rượu điều độ hoặc không uống.
• Thực hiện khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm tổn thương gan.
• Chế độ ăn cân đối, tránh suy dinh dưỡng.

7. Tổng kết

Gan nhiễm mỡ không do rượu và gan nhiễm mỡ do rượu tuy có cơ chế bệnh lý khác nhau, nhưng đều có thể gây hậu quả nghiêm trọng nếu không được điều trị đúng cách. Trong khi gan nhiễm mỡ không do rượu chủ yếu liên quan đến lối sống và các rối loạn chuyển hóa, gan nhiễm mỡ do rượu lại xuất phát từ việc lạm dụng rượu. Do đó, việc thay đổi lối sống, cai rượu và điều trị bệnh lý nền đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa và kiểm soát hai loại bệnh lý này.