Lựa chọn chất béo tốt nhất cho người gan nhiễm mỡ

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease – NAFLD) đang ngày càng trở nên phổ biến trên toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh gia tăng béo phì, tiểu đường, và lối sống ít vận động. Một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển và tiến triển của gan nhiễm mỡ không do rượu là chế độ ăn uống, trong đó chất béo đóng vai trò trung tâm. Việc hiểu rõ tác động của các loại chất béo khác nhau đến gan không chỉ giúp phòng ngừa bệnh mà còn cải thiện tình trạng bệnh lý ở những người đã mắc.

1. Tổng Quan Về Chất Béo Trong Chế Độ Ăn

Chất béo là một thành phần không thể thiếu trong dinh dưỡng hàng ngày, cung cấp năng lượng và hỗ trợ nhiều chức năng quan trọng của cơ thể như sản xuất hormone, bảo vệ tế bào và hấp thu vitamin tan trong dầu. Tuy nhiên, chất lượng và nguồn gốc của chất béo mới là yếu tố quyết định ảnh hưởng của chúng đối với sức khỏe, đặc biệt trong các bệnh lý như gan nhiễm mỡ không do rượu. Các loại chất béo khác nhau có ảnh hưởng rất khác nhau đến sự chuyển hóa mỡ, tình trạng viêm và tích tụ mỡ trong gan.

2. Phân loại chất béo và lợi ích đối với bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu

2.1. Chất Béo Chuyển Hóa (Trans Fatty Acids – TFA)

Chất béo chuyển hóa (TFA) là loại chất béo được hình thành chủ yếu trong quá trình hydro hóa dầu thực vật để tăng độ bền vững và kéo dài thời gian bảo quản thực phẩm. Loại chất béo này có trong:

• Các sản phẩm chế biến sẵn như thức ăn nhanh, đồ chiên rán.
• Bánh ngọt, bánh quy và các loại snack.
• Margarine và một số loại bơ thực vật.

Ảnh hưởng đến sức khỏe và gan:

• Chất béo chuyển hoá không có giá trị dinh dưỡng và được xem là chất béo “xấu” nhất.
• Nghiên cứu đã chỉ ra rằng chất béo chuyển hoá làm tăng tình trạng viêm toàn thân, là yếu tố chính trong sự tiến triển của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.
• Tiêu thụ nhiều chất béo chuyển hoá làm tăng tích tụ mỡ ở gan và thúc đẩy tình trạng viêm mãn tính, gây tổn thương gan.

Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã ra lệnh cấm sử dụng chất béo chuyển hoá trong sản xuất thực phẩm từ năm 2018. Tuy nhiên, tại một số quốc gia, chất béo chuyển hoá vẫn xuất hiện trong các loại thực phẩm giá rẻ, đòi hỏi sự cảnh giác của người tiêu dùng.

2.2. Chất Béo Bão Hòa (Saturated Fatty Acids – SFA)

Chất béo bão hòa thường có nguồn gốc từ động vật, bao gồm:

• Thịt đỏ (thịt bò, thịt lợn).
• Sản phẩm từ sữa nguyên kem (bơ, phô mai béo).
• Dầu dừa, dầu cọ.

Tác động đến bệnh gan :

• Chất béo bão hoà có mối liên hệ chặt chẽ với nguy cơ béo phì, đái tháo đường type 2 và bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.
• Chế độ ăn giàu chất béo bão hoà đã được chứng minh là làm tăng tình trạng mỡ trong gan (hepatic steatosis), gây viêm gan và thúc đẩy sự tiến triển thành viêm gan không do rượu.
• Tiêu thụ chất béo bão hoà quá mức cũng làm giảm khả năng gan phân giải mỡ, khiến tình trạng tích tụ mỡ trở nên nghiêm trọng hơn.

Khuyến nghị:

• Hạn chế chất béo bão hoà dưới 7% tổng năng lượng hàng ngày.
• Thay thế bằng các chất béo không bão hòa từ thực vật và cá.

2.3. Chất Béo Không Bão Hòa (Unsaturated Fatty Acids – UFA)

Chất béo không bão hòa là một nhóm chất béo được xem là “lành mạnh” và mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, đặc biệt là trong việc kiểm soát và điều trị bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Chất béo không bão hoà đóng vai trò quan trọng trong việc giảm viêm, điều chỉnh quá trình chuyển hóa mỡ và cải thiện chức năng gan. Chất béo không bão hoà bao gồm hai nhóm chính: chất béo không bão hòa đơn và chất béo không bão hòa đa, trong đó nhóm chất béo không bão hoà đa đặc biệt nổi bật với các axit béo thiết yếu như omega-3 và omega-6.

Chất béo không bão hòa (UFA) được xem là chất béo “tốt”, bao gồm:

• Chất béo không bão hòa đơn: Có nhiều trong dầu ô liu, quả bơ và hạt.
• Chất béo không bão hòa đa: Gồm omega-3 và omega-6.

Vai trò của chất béo không bão hoà đa:

• Omega-3:
  • Có tác dụng chống viêm mạnh mẽ, cải thiện độ nhạy insulin và giảm sự tích tụ mỡ trong gan.
  • Được tìm thấy trong cá béo (cá hồi, cá thu), hạt chia, hạt lanh.
• Omega-6:
  • Cũng là PUFA nhưng tiêu thụ quá nhiều omega-6 mà thiếu cân bằng với omega-3 có thể gây viêm.

Tác động đến bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu:

• Chống viêm: Omega-3 đã được chứng minh là có tác dụng chống viêm mạnh mẽ, giúp giảm mức độ viêm nhiễm trong gan.
• Cải thiện độ nhạy insulin: Tăng độ nhạy insulin giúp giảm tích tụ mỡ trong gan, đồng thời ngăn ngừa sự phát triển của các bệnh lý liên quan như tiểu đường tuýp 2.
• Giảm mỡ trong gan: Omega-3 kích thích quá trình oxy hóa mỡ (lipid oxidation) trong gan, làm giảm tình trạng tích tụ mỡ.
• Bảo vệ tế bào gan: Các nghiên cứu cho thấy omega-3 hỗ trợ bảo vệ màng tế bào gan khỏi tổn thương do stress oxy hóa.

Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng bổ sung omega-3 trong chế độ ăn hoặc qua viên uống có thể giảm đáng kể lượng mỡ nội tạng và mỡ gan, đặc biệt ở những người có chế độ ăn giàu chất béo bão hòa.

3. Tỷ Lệ Chất Béo Trong Chế Độ Ăn

Tỷ lệ chất béo trong chế độ ăn uống có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển và tiến triển của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu:

• Tổng lượng chất béo: Nên chiếm 20-35% tổng năng lượng hàng ngày.
• Ưu tiên:
  • Chất béo bão hoà từ dầu thực vật, quả bơ, hạt và cá béo.
  • Omega-3 để giảm viêm và cải thiện chuyển hóa gan.
• Hạn chế:
  • Chất béo chuyển hoá và chất béo bão hoà để giảm nguy cơ tích tụ mỡ trong gan.

Một nghiên cứu cho thấy rằng chế độ ăn giàu chất béo không bão hoà và ít chất béo bão hoà có hiệu quả trong việc giảm mỡ gan và cải thiện chức năng gan, đồng thời ngăn chặn sự tiến triển của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu sang các giai đoạn nghiêm trọng hơn.

4. Chế độ ăn cụ thể cho người mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu

4.1. Những Thực Phẩm Nên Ăn

• Cá béo: Cá hồi, cá thu, cá mòi (giàu omega-3).
• Dầu thực vật: Dầu ô liu, dầu hướng dương.
• Trái cây và rau củ: Giàu chất xơ và chống oxy hóa.
• Các loại hạt: Hạnh nhân, óc chó, hạt chia.
• Ngũ cốc nguyên hạt: Gạo lứt, yến mạch.

4.2. Những Thực Phẩm Cần Hạn Chế

• Thịt đỏ và các sản phẩm từ sữa nguyên kem.
• Thực phẩm chế biến sẵn và đồ chiên rán.
• Đồ uống có đường: Gây tích tụ mỡ gan thông qua fructose.

5. Kết Luận

Chế độ ăn uống là một yếu tố quan trọng trong quản lý và điều trị bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Việc điều chỉnh lượng và loại chất béo tiêu thụ, kết hợp với lối sống lành mạnh, có thể giúp ngăn chặn sự tiến triển của bệnh và cải thiện chức năng gan. Người bệnh nên tập trung vào các nguồn chất béo không bão hòa, đặc biệt là omega-3, đồng thời giảm thiểu chất béo bão hòa và chuyển hóa. Tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng là cách tốt nhất để xây dựng một chế độ ăn phù hợp với tình trạng sức khỏe cụ thể.