Các giai đoạn của gan nhiễm mỡ và cách dự phòng

Gan nhiễm mỡ, một tình trạng phổ biến ngày càng gia tăng trên toàn cầu, có thể bắt đầu âm thầm và tiến triển qua nhiều giai đoạn trước khi gây ra các vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe. Hiểu rõ các giai đoạn của bệnh và cách xử lý phù hợp là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe gan và toàn cơ thể.

1. Giai Đoạn Gan Nhiễm Mỡ Đơn Thuần (Steatosis)

Giai đoạn này được xem là giai đoạn đầu và thường không nguy hiểm nếu được phát hiện và can thiệp kịp thời. Trong gan nhiễm mỡ đơn thuần, lượng mỡ tích tụ trong các tế bào gan vượt mức bình thường (≥5% trọng lượng gan). Tuy nhiên, chưa có dấu hiệu viêm hoặc tổn thương tế bào gan.

Cơ chế bệnh lý:

• Tích tụ lipid: Khi cơ thể dung nạp lượng calo dư thừa (từ carbohydrate, chất béo, hoặc đường), chúng sẽ được chuyển hóa thành triglyceride và lưu trữ trong gan.
• Rối loạn chuyển hóa: Tình trạng như béo phì, kháng insulin, hoặc hội chứng chuyển hóa có thể làm gan tích trữ mỡ nhiều hơn.

Triệu chứng:

• Giai đoạn này thường không có triệu chứng rõ ràng.
• Một số người có thể cảm thấy hơi mệt mỏi hoặc đau nhẹ vùng bụng phải, nhưng điều này không phổ biến.

Chẩn đoán:

• Siêu âm: Hình ảnh gan sáng hơn bình thường (gan nhiễm mỡ).
• Xét nghiệm máu: Tăng nhẹ men gan (ALT, AST) nhưng chưa nghiêm trọng.

Cách xử lý:

• Điều chỉnh chế độ ăn uống:
  • Giảm thực phẩm chứa đường tinh luyện và chất béo bão hòa.
  • Tăng cường rau xanh, trái cây, và chất xơ để hỗ trợ gan thải độc.
• Tập luyện thể dục: Các bài tập aerobic (như chạy bộ, bơi lội) giúp đốt cháy mỡ thừa và cải thiện chức năng gan.
• Theo dõi định kỳ: Kiểm tra men gan và siêu âm để theo dõi sự cải thiện.

2. Giai Đoạn Viêm Gan Nhiễm Mỡ Không Do Rượu (NASH)

Giai đoạn này xảy ra khi gan không chỉ tích tụ mỡ mà còn xuất hiện tình trạng viêm và tổn thương tế bào gan. NASH (Non-Alcoholic Steatohepatitis) là một bước tiến quan trọng từ gan nhiễm mỡ đơn thuần và có nguy cơ cao dẫn đến xơ gan nếu không được điều trị.

Cơ chế bệnh lý:

• Stress oxy hóa: Lượng mỡ dư thừa trong gan tạo ra các gốc tự do gây tổn thương tế bào gan.
• Viêm: Phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với tổn thương gan có thể làm tình trạng viêm trầm trọng hơn, gây chết tế bào gan (apoptosis).
• Kháng insulin: Tình trạng này làm tăng lượng đường và chất béo trong máu, góp phần làm nặng thêm tình trạng viêm.

Triệu chứng:

• Mệt mỏi, suy nhược kéo dài.
• Đau hoặc cảm giác khó chịu vùng bụng trên bên phải.
• Buồn nôn, chán ăn, có thể kèm giảm cân không rõ nguyên nhân.

Chẩn đoán:

• Sinh thiết gan: Phương pháp chính xác nhất để xác nhận tình trạng viêm và tổn thương gan.
• Xét nghiệm máu: Tăng cao men gan (ALT, AST), kèm theo tăng ferritin hoặc các dấu hiệu viêm khác.
• Đo độ xơ hóa gan: Dùng kỹ thuật như FibroScan để đánh giá mức độ tổn thương.

Cách xử lý:

• Kiểm soát bệnh nền: Nếu bệnh nhân bị tiểu đường, tăng huyết áp, hoặc tăng lipid máu, cần điều trị tích cực các bệnh này.
• Điều chỉnh lối sống: Tập trung vào việc giảm cân an toàn (khoảng 0,5-1 kg/tuần) để cải thiện tình trạng viêm và chức năng gan.
• Dùng thuốc: Một số thuốc như vitamin E, pioglitazone, hoặc omega-3 có thể được chỉ định (theo hướng dẫn bác sĩ) để giảm viêm.
• Theo dõi chặt chẽ: Bệnh nhân cần tái khám định kỳ để kiểm tra sự tiến triển của bệnh.

3. Giai Đoạn Xơ Gan

Xơ gan là giai đoạn muộn của gan nhiễm mỡ, khi các tế bào gan bị tổn thương nghiêm trọng và được thay thế bằng mô sẹo (fibrosis). Mô sẹo làm mất khả năng tái tạo và suy giảm chức năng gan, dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng.

Cơ chế bệnh lý:

• Khi viêm gan kéo dài, cơ thể phản ứng bằng cách hình thành mô sẹo để “hàn gắn” các tổn thương. Tuy nhiên, mô sẹo không có khả năng thực hiện chức năng của tế bào gan, khiến gan suy giảm hiệu suất.
• Tăng áp lực tĩnh mạch cửa (portal hypertension) do mô sẹo làm cản trở dòng máu qua gan.

Triệu chứng:

• Sớm: Mệt mỏi, sụt cân, vàng da, vàng mắt.
• Muộn: Cổ trướng (tích tụ dịch ở bụng), phù chân, xuất huyết tiêu hóa (nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen).
• Các triệu chứng thần kinh như lú lẫn, mất tập trung (do não nhiễm độc amoniac từ gan).

Chẩn đoán:

• Sinh thiết gan: Xác nhận xơ hóa mức độ cao.
• FibroScan hoặc đo độ đàn hồi gan: Đánh giá mức độ xơ hóa.
• Xét nghiệm chức năng gan: Giảm albumin, tăng bilirubin, thời gian đông máu kéo dài.

Cách xử lý:

• Điều trị triệu chứng:
  • Thuốc lợi tiểu để kiểm soát phù và cổ trướng.
  • Thuốc giảm áp lực tĩnh mạch cửa để ngăn ngừa xuất huyết.
• Chế độ ăn uống: Giảm muối, hạn chế protein động vật (trong trường hợp có biến chứng thần kinh).
• Điều trị bệnh lý đi kèm: Dừng hoàn toàn rượu bia và kiểm soát các yếu tố gây hại cho gan.
• Ghép gan: Ở giai đoạn cuối, ghép gan có thể là lựa chọn duy nhất để cứu sống bệnh nhân.

Tổng kết

• Giai đoạn 1 (Gan nhiễm mỡ đơn thuần): Giai đoạn có thể hồi phục hoàn toàn nếu thay đổi lối sống kịp thời.
• Giai đoạn 2 (NASH): Giai đoạn trung gian, khi tổn thương gan bắt đầu trở nên nghiêm trọng. Can thiệp tích cực ở giai đoạn này có thể ngăn chặn tiến triển thành xơ gan.
• Giai đoạn 3 (Xơ gan): Giai đoạn muộn, khi chức năng gan bị suy giảm nghiêm trọng. Cần điều trị chuyên sâu và có thể ghép gan nếu cần thiết.

Hiểu rõ từng giai đoạn và cách xử lý phù hợp sẽ giúp kiểm soát bệnh hiệu quả, bảo vệ sức khỏe và chất lượng cuộc sống.