Cứng khớp buổi sáng – Dấu hiệu thầm lặng của viêm khớp?

Mỗi sáng thức dậy, bạn cảm thấy các khớp tay, khớp gối như bị “khóa cứng”? Phải mất vài phút, thậm chí hàng giờ, mới có thể cử động bình thường?
Triệu chứng tưởng chừng vô hại này lại có thể là lời thì thầm đầu tiên của một bệnh lý viêm khớp đang âm thầm tiến triển, đặc biệt là các bệnh lý viêm khớp mạn tính như viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp hay viêm khớp vảy nến.

1. Cứng khớp buổi sáng là gì?

Cứng khớp buổi sáng (morning stiffness) là tình trạng các khớp trở nên cứng đờ, khó cử động sau một giấc ngủ dài hoặc giai đoạn bất động kéo dài. Người bệnh thường cảm nhận rõ ràng nhất triệu chứng này khi thức dậy, với cảm giác “kẹt khớp”, đau nhẹ, hoặc khớp vận động kém linh hoạt. Đôi khi cảm giác này chỉ thoáng qua trong vài phút, nhưng cũng có thể kéo dài hàng giờ.

2. Cơ chế bệnh sinh của hiện tượng cứng khớp buổi sáng

Trong khi ngủ, các hoạt động chuyển hóa và tuần hoàn khớp bị giảm đi rõ rệt. Ở người khỏe mạnh, điều này không gây ảnh hưởng đáng kể. Tuy nhiên, ở những người có viêm khớp, tình trạng viêm tại màng hoạt dịch làm tăng tiết dịch khớp, gây phù nề, tích tụ các chất trung gian gây viêm như prostaglandin, cytokine (TNF-alpha, IL-1, IL-6), khiến khớp trở nên cứng và đau khi bất động lâu.

Ngoài ra, tổ chức viêm quanh khớp cũng dẫn đến xơ hóa bao khớp, dính khớp một phần, làm giảm độ linh hoạt và tăng thời gian cần thiết để “khởi động” khớp vào mỗi buổi sáng.

3. Cứng khớp buổi sáng – Khi nào là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý?

Không phải mọi trường hợp cứng khớp buổi sáng đều là bệnh. Tuy nhiên, nếu triệu chứng kéo dài trên 30 phút và kèm theo đau khớp, sưng, hạn chế vận động hoặc kéo dài liên tục nhiều tuần, người bệnh nên đến khám chuyên khoa Cơ xương khớp. Một số bệnh lý thường gặp:

a. Viêm khớp dạng thấp (Rheumatoid Arthritis – RA)

• Là bệnh lý tự miễn phổ biến nhất gây viêm đa khớp mạn tính.

• Đặc trưng bởi cứng khớp buổi sáng kéo dài trên 1 giờ, tổn thương khớp có tính chất đối xứng (cổ tay, bàn tay, cổ chân).

• Các biểu hiện toàn thân như mệt mỏi, sụt cân, sốt nhẹ cũng có thể đi kèm.

• Nếu không điều trị sớm, RA gây biến dạng khớp và tàn phế không hồi phục.

b. Viêm cột sống dính khớp (Ankylosing Spondylitis – AS)

• Là bệnh lý viêm cột sống mạn tính, chủ yếu gặp ở nam giới trẻ.

• Biểu hiện đặc trưng: cứng khớp lưng hoặc thắt lưng vào sáng sớm, cải thiện khi vận động, đau tăng về đêm.

• Bệnh tiến triển có thể gây dính khớp sống, hạn chế khả năng cúi/ngửa.

c. Viêm khớp vảy nến (Psoriatic Arthritis)

• Thường xảy ra ở người có tiền sử bệnh vảy nến da.

• Cứng khớp buổi sáng thường kéo dài và kèm theo sưng khớp ngón tay, ngón chân dạng “ngón tay xúc xích”.

• Có thể kèm theo tổn thương da điển hình hoặc không.

d. Thoái hóa khớp (Osteoarthritis – OA)

• Là nguyên nhân hàng đầu gây đau khớp ở người lớn tuổi.

• Cứng khớp buổi sáng thường ngắn (dưới 30 phút) và cải thiện nhanh sau khi vận động nhẹ.

• Tổn thương chủ yếu ở khớp chịu lực: khớp gối, háng, cột sống thắt lưng.

e. Lupus ban đỏ hệ thống (Systemic Lupus Erythematosus – SLE)

• Có thể biểu hiện viêm khớp dạng không ăn mòn, đối xứng, kèm cứng khớp.

• Ngoài triệu chứng khớp, bệnh thường kèm tổn thương da, thận, máu, thần kinh.

4. Phân biệt cứng khớp viêm và không viêm

5. Cận lâm sàng nào giúp chẩn đoán nguyên nhân?

• Xét nghiệm máu:

  • Tốc độ lắng máu (ESR), CRP: Tăng trong viêm khớp.

  • Yếu tố dạng thấp (RF), anti-CCP: Dương tính trong viêm khớp dạng thấp.

  • HLA-B27: Liên quan viêm cột sống dính khớp.

  • ANA, anti-dsDNA: Gợi ý lupus ban đỏ.

• Chẩn đoán hình ảnh:

  • X-quang: Phát hiện hẹp khe khớp, bào mòn xương, dính khớp.

  • Siêu âm khớp: Phát hiện tràn dịch, màng hoạt dịch dày.

  • MRI: Đánh giá viêm sớm, tổn thương phần mềm.

6. Điều trị và quản lý

a. Điều trị nguyên nhân

• Viêm khớp dạng thấp: Methotrexate, sulfasalazine, thuốc sinh học (anti-TNF).

• Viêm cột sống dính khớp: NSAIDs, thuốc ức chế TNF-alpha.

• Thoái hóa khớp: Glucosamine, chondroitin, thuốc giảm đau, tập vận động phù hợp.

b. Điều trị triệu chứng

• NSAIDs giảm đau, kháng viêm.

• Corticosteroid trong đợt cấp.

• Vật lý trị liệu: Tập vận động khớp, giảm cứng khớp.

• Điều chỉnh sinh hoạt: Không nằm quá lâu, dậy sớm vận động nhẹ.

7. Khi nào cần đi khám?

• Cứng khớp buổi sáng kéo dài >30 phút trong nhiều ngày.

• Có sưng, nóng, đỏ, đau khớp.

• Giảm vận động khớp, đau tăng về đêm.

• Mệt mỏi, sốt nhẹ, sút cân không rõ nguyên nhân.

Việc phát hiện sớm và điều trị đúng giai đoạn giúp làm chậm tiến triển bệnh, bảo tồn chức năng khớp và cải thiện chất lượng sống đáng kể.

8. Lời kết

Cứng khớp buổi sáng không đơn thuần chỉ là dấu hiệu lão hóa hay nằm sai tư thế. Đây có thể là tín hiệu cảnh báo sớm của các bệnh viêm khớp mạn tính nguy hiểm, nếu không điều trị kịp thời sẽ để lại hậu quả nặng nề. Lắng nghe cơ thể, chú ý các dấu hiệu bất thường và đến gặp bác sĩ chuyên khoa sớm là cách tốt nhất để giữ cho hệ vận động khỏe mạnh lâu dài.