Mỡ máu cao có liên quan đến gan nhiễm mỡ không?

Bạn đi khám sức khỏe tổng quát, bác sĩ thông báo bạn “bị mỡ máu cao” và đồng thời phát hiện “gan nhiễm mỡ độ 1” qua siêu âm. Không có biểu hiện gì rõ rệt, bạn vẫn ăn uống bình thường, vẫn đi làm mỗi ngày, nhưng nỗi lo bắt đầu len lỏi: Liệu hai tình trạng này có đang âm thầm liên quan với nhau? Và nếu có, điều đó có nghiêm trọng không?

Câu hỏi tưởng đơn giản nhưng lại mở ra cả một “mê cung chuyển hóa” trong cơ thể – nơi mỡ máu, mỡ gan, nội tiết và insulin tác động qua lại phức tạp. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa rối loạn lipid máu (mỡ máu cao) và gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) – hai căn bệnh “thầm lặng” nhưng ngày càng phổ biến.

1. Mỡ máu cao là gì? Gan nhiễm mỡ là gì?

Rối loạn lipid máu, hay dân gian thường gọi là “mỡ máu cao”, là tình trạng các thành phần lipid trong máu vượt ngưỡng cho phép, cụ thể:

• Tăng cholesterol toàn phần (Total cholesterol)

• Tăng LDL-C (cholesterol xấu) – loại dễ lắng đọng trong mạch máu, gây xơ vữa.

• Tăng triglycerid – dạng mỡ chính tích tụ ở gan và mô mỡ.

• Giảm HDL-C (cholesterol tốt) – loại giúp vận chuyển mỡ thừa ra khỏi máu.

Rối loạn lipid máu là yếu tố nguy cơ quan trọng của bệnh tim mạch, đột quỵ, tiểu đường type 2 và… gan nhiễm mỡ.

Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) là tình trạng mỡ tích tụ quá mức trong tế bào gan, chiếm trên 5–10% trọng lượng gan, không liên quan đến rượu bia. Khi nhẹ, bệnh thường không có triệu chứng; nhưng nếu không kiểm soát, gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành:

• Viêm gan nhiễm mỡ (NASH) – có hoại tử tế bào gan.

• Xơ gan, thậm chí ung thư gan.

Cả hai tình trạng trên đều phổ biến trong “hội chứng chuyển hóa” – tức người có vòng bụng to, mỡ máu cao, tăng huyết áp, đường huyết cao hoặc đề kháng insulin.

2. Cơ chế nào khiến mỡ máu cao và gan nhiễm mỡ liên quan nhau?

Kháng insulin – “mắt xích” quan trọng

Một cơ chế trung tâm kết nối mỡ máu cao với gan nhiễm mỡ chính là kháng insulin. Khi cơ thể trở nên “lì lợm” với insulin – hormone giúp kiểm soát đường và mỡ – hậu quả là:

• Tăng tổng hợp triglycerid tại gan.

• Tăng giải phóng acid béo tự do từ mô mỡ vào gan.

• Giảm phân giải mỡ tại gan.

Kết quả: mỡ tích tụ trong gan → gan nhiễm mỡ. Đồng thời, gan cũng sản sinh nhiều lipoprotein chứa triglycerid hơn, làm mỡ máu tăng cao, đặc biệt là VLDL và triglycerid.

Vai trò của gan trong chuyển hóa lipid

Gan là “nhà máy” xử lý chất béo. Khi gan tích tụ mỡ, khả năng chuyển hóa cholesterol và triglycerid bị ảnh hưởng:

• Gan không còn kiểm soát tốt lượng lipid lưu hành trong máu.

• Tăng sản xuất lipoprotein xấu, giảm HDL-C.

Một vòng xoắn bệnh lý được hình thành: mỡ máu cao gây thêm tổn thương gan → gan nhiễm mỡ nặng hơn → chuyển hóa lipid rối loạn hơn → mỡ máu càng tăng.

Vai trò của mô mỡ nội tạng

Không phải mỡ nào cũng giống nhau. Mỡ nội tạng – tức lớp mỡ bao quanh cơ quan trong bụng – là “thủ phạm nguy hiểm” vì nó giải phóng nhiều acid béo tự do và cytokine gây viêm, làm tăng nguy cơ:

• Rối loạn lipid máu

• Gan nhiễm mỡ

• Đề kháng insulin toàn thân

3. Những con số nói lên điều gì?

• Một nghiên cứu công bố trên Journal of Hepatology (2016) cho thấy: hơn 70% bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ có rối loạn lipid máu, đặc biệt là tăng triglycerid và giảm HDL-C.

• Nghiên cứu ở Trung Quốc (2020) trên 11.000 người trưởng thành: Người có triglycerid tăng cao có nguy cơ gan nhiễm mỡ gấp 3,4 lần so với người có triglycerid bình thường.

• Một phân tích tại châu Âu cho thấy: gan nhiễm mỡ làm tăng nguy cơ mắc bệnh mạch vành lên gấp 2 lần, kể cả ở người không béo phì, do tác động đồng thời từ mỡ máu cao và viêm mạn tính.

Điều đáng lo ngại là phần lớn các trường hợp gan nhiễm mỡ và mỡ máu cao đều không có triệu chứng rõ ràng, chỉ được phát hiện tình cờ qua siêu âm, xét nghiệm máu định kỳ. Vì vậy, bệnh có thể tiến triển âm thầm trong nhiều năm mà người bệnh không hề biết.

4. Phòng ngừa và điều trị: Cần phối hợp đồng bộ

Cả mỡ máu cao và gan nhiễm mỡ đều có thể kiểm soát hiệu quả nếu can thiệp kịp thời. Nguyên tắc điều trị là kết hợp thay đổi lối sống, kiểm soát yếu tố nguy cơ và sử dụng thuốc khi cần.

Thay đổi lối sống là ưu tiên hàng đầu

• Giảm cân hợp lý: Mục tiêu là giảm 5–10% trọng lượng cơ thể. Ngay cả khi chỉ giảm 3–5%, mỡ trong gan cũng đã giảm đáng kể.

• Chế độ ăn lành mạnh:

  • Hạn chế: đồ chiên rán, thịt đỏ, bánh ngọt, nước ngọt có gas, bia rượu.

  • Tăng cường: rau xanh, cá biển, ngũ cốc nguyên cám, dầu oliu, quả bơ.

  • Ưu tiên thực đơn kiểu Địa Trung Hải hoặc DASH (hạ huyết áp).

• Tập thể dục đều đặn: Ít nhất 150 phút/tuần bài tập nhịp điệu (đi bộ nhanh, đạp xe, bơi…) + 2 buổi tập sức mạnh cơ bắp.

Thuốc điều trị

• Với mỡ máu cao dai dẳng, bác sĩ có thể chỉ định:

  • Statin: giảm LDL-C, có lợi cả về tim mạch và gan.

  • Fibrate: đặc biệt hiệu quả khi triglycerid tăng cao.

  • Omega-3 liều cao: giảm triglycerid, hỗ trợ chức năng gan.

• Với gan nhiễm mỡ tiến triển (viêm gan, xơ hóa): cần theo dõi men gan, định lượng mỡ gan bằng FibroScan hoặc MRI, và theo hướng dẫn chuyên khoa.

5. Kết luận

Mỡ máu cao và gan nhiễm mỡ không phải là hai bệnh tách biệt mà là hai biểu hiện của cùng một rối loạn chuyển hóa trong cơ thể. Chúng vừa là nguyên nhân, vừa là hậu quả của nhau, tạo thành vòng xoắn bệnh lý nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời.

Bằng việc thay đổi lối sống khoa học và theo dõi sức khỏe định kỳ, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát cả hai tình trạng này, bảo vệ gan, phòng ngừa biến chứng tim mạch và sống khỏe mạnh hơn mỗi ngày.